Adolescenten

JEUGDBOEKEN NR. 4, APRIL 2022

Els Beerten: De rest van ons leven

door Marlies van Breda

‘Elke oorlog trekt de wereld scheef’ 

15+ - Begin maart 2022 verscheen De rest van ons leven, de langverwachte nieuwe roman van Els Beerten. Het levensverhaal van Natale Iuliano, de opa van haar schoonzoon, vormde de aanzet tot deze roman. Door de beslommeringen van ‘gewone mensen’ te beschrijven roept de auteur in 103 korte hoofdstukken een indringend tijdsbeeld op van de jaren 1920-1950.    
Na de Eerste Wereldoorlog sterft de moeder van Fredo aan de Spaanse griep. Om zijn zoon een betere toekomst te geven, besluit zijn vader naar Engeland te emigreren. In Liverpool worden vader en zoon opgenomen in de hechte Italiaanse gemeenschap en lukt het hen een goedlopende kapperszaak op te zetten waar ook de Engelsen graag hun haar laten knippen.
 
Aan het einde van de crisisjaren verandert de stemming: de oorlogsdreiging maakt alle Italianen verdacht. Daarom worden Italiaanse mannen bij het uitbreken van de Tweede Wereldoorlog opgepakt. Fredo weet aan de razzia’s te ontsnappen, maar zijn vader wordt weggevoerd en op een schip naar Canada gezet. Een dag nadat het schip is uitgevaren, wordt het getorpedeerd. Voor Fredo breekt een onzekere tijd aan, omdat ook zijn vaders naam op de lijst met vermisten staat. De Italiaanse priester die hem in zijn jeugd heeft leren boksen, ontfermt zich over hem en brengt hem naar de boerderij van Penny, waar hij veilig is. Zij kan Fredo’s hulp goed gebruiken. Als hij enkele weken later te horen krijgt dat zijn vader de scheepsramp niet heeft overleefd, verandert zijn relatie met Penny. Ze troost hem, maar vertelt hem tegelijkertijd dat hun verhouding niet eeuwigdurend is.
 
Langzamerhand gaat het leven weer zijn gewone gang. Penny richt de voorkamer van de boerderij in als kapperszaak. Fredo bouwt een goede reputatie op als kapper en krijgt toegang tot het interneringskamp in de buurt, waar hij bevriend raakt met Luigi. Omdat er voor Fredo aan het einde van de oorlog geen reden meer is om in Engeland te blijven, vertrekken zij samen naar Luigi’s familie in Zuid-Italië.
 
De thuiskomst is echter niet zoals Luigi zich die had voorgesteld. Zijn zoon Vito is van hem vervreemd geraakt en ook de relatie met zijn vrouw Gloria is verstoord door een traumatische ervaring die zij enkele weken voor zijn terugkeer heeft gehad. Bovendien zwaait een corrupte grootgrondbezitter de scepter in de streek, waardoor het lastig is om een baan te vinden die behoorlijk betaald wordt. Daarom besluit Luigi als mijnwerker naar België te vertrekken. Gloria wil met hem mee, maar Vito moet bij Gloria’s zus Carlotta in Italië blijven. Fredo begrijpt niet waarom ze Vito achterlaten. Hij besluit te blijven om als een vader voor de jongen te zorgen. Vito probeert zich zo goed en zo kwaad als het kan aan te passen aan de nieuwe situatie.
 
Na het vertrek van zijn ouders is Vito getuige van de moord op de grootgrondbezitter. Uit vrees voor represailles houdt hij zijn mond, maar zijn gedrag verandert. Hij maakt vaker ruzie met zijn beste vriend Gianni, wat uiteindelijk uitmondt in een handgemeen. Om Vito te leren zich te beheersen, geeft Fredo hem bokslessen. Hij leert hem dat een bokser nadenkt, terwijl hij ‘buigt zoals het koren, zodat de klap die hij vreest, hem niet zal raken’.
 
Vito krijgt steeds meer moeite met het vertrek van zijn moeder. Het is duidelijk dat de band tussen hen in de oorlogsjaren extra sterk is geworden. Fredo is er alles aan gelegen om Vito’s gemis te verzachten, maar hij kan niet voorkomen dat de jongen gekwetst wordt door de roddels die over de familie verspreid worden. Als Fredo en Carlotta besluiten te trouwen, neemt het geroddel af en keert langzamerhand de rust terug in Italië.
 
Maar dan komt er een telegram uit België: Luigi en Gloria hebben besloten niet meer terug te keren naar hun vaderland en willen dat Vito bij hen in België komt wonen. Dit leidt ertoe dat Carlotta haar geheim met Fredo moet delen, waarna hij besluit dat zij samen met Vito naar België zullen gaan om een nieuw leven op te bouwen.  
 
Net als in haar bekroonde jongerenroman Allemaal willen we de hemel en Eén mens is genoeg wisselt het vertelperspectief en wordt veel tussen de regels verteld. In De rest van ons leven begint het verhaal op een station in Zuid-Italië waar Luigi en Gloria uitgezwaaid worden als zij naar België vertrekken. Het vertrek wordt beschreven vanuit het perspectief van Fredo, wiens herinneringen chronologisch opgetekend worden in de volgende hoofdstukken. Geleidelijk wordt duidelijk wat de aanleiding voor het vertrek is en waarom Fredo besloten heeft achter te blijven.
 
In hoofdstuk 47 wordt de scene op het perron herhaald, maar ditmaal verteld vanuit het perspectief van de tienjarige Vito. Ook in de volgende hoofdstukken is Vito aan het woord. Zijn kinderlijke kijk op de gebeurtenissen geeft het verhaal een andere dynamiek: de korte tussengevoegde zinnen waarin hij commentaar geeft, maken het verhaal luchtiger. Bovendien vindt hij in zijn onschuld gemakkelijker oplossingen voor de problemen van de volwassenen dan voor zijn eigen alledaagse zorgen.  
 
Aan het einde van de roman vullen de beide vertellers elkaar aan als zij afwisselend het verloop van de gebeurtenissen in de maanden na het vertrek van Luigi en Gloria schetsen. Doordat de situatie vanuit verschillende invalshoeken belicht wordt, krijgt de lezer een completer beeld van de emoties die de gebeurtenissen bij hen beiden oproepen. In het laatste hoofdstuk wordt de scene op het perron opnieuw herhaald. De cirkel is rond, maar ditmaal wordt afscheid genomen van de achterblijvers uit het eerste hoofdstuk.
 
‘Als mensen van wereld veranderen, lopen ze verloren’, aldus de schrijfster in Het belang van Limburg. Uit deze roman blijkt dat dit niet alleen geldt voor degenen die vertrekken, maar ook voor hen die achterblijven. Hoewel het verhaal een melancholieke ondertoon heeft, spreekt tegelijkertijd uit de thematiek een krachtige boodschap: ondanks tegenslagen bezitten de personages de veerkracht om telkens weer opnieuw te beginnen. De steun van vrienden en familie zorgt ervoor dat zij niet ten onder gaan en durven hopen op een betere toekomst.
 
Het belang van familie- en vriendschapsbanden is een van de thema’s die in het werk van Els Beerten telkens terugkeert. In de roman zijn dan ook bepaalde scenes terug te vinden die veel gelijkenis vertonen met scenes in haar andere romans. Ook de motieven zijn kenmerkend voor Beertens oeuvre. Er wordt geregeld verwezen naar de zee en naar muziek. Anders dan in Allemaal willen we de hemel en Eén mens is genoeg bespelen de personages geen instrument. Op cruciale momenten in hun leven putten zij echter kracht uit de muziek van Vera Lynn. De roman past qua verhaalopbouw en thematiek dan ook naadloos binnen Beertens oeuvre.
 
‘elke oorlog trekt de wereld scheef […] en wat doen mensen als de wereld scheeftrekt?  
Ze vallen ervan af.’
 
Hoewel in De rest van ons leven de ervaringen van arbeidsmigranten centraal staan, riep deze zin bij mij beelden op van degenen die sinds het uitbreken van de oorlog in Oekraïne hun thuis hebben moeten verlaten. Dergelijke weloverwogen gevormde zinnen verhogen de actualiteitswaarde van deze prachtige roman. Ze dragen bij aan meer empathie met ontheemden en zetten aan tot reflectie over de gevolgen van (gedwongen) migratie.
 
Els Beerten: De rest van ons leven, Querido, Amsterdam 2022, 303 p. ISBN 9789045127361. Distributie L&M Books

deze pagina printen of opslaan