Vanaf twaalf jaar

JEUGDBOEKEN NR. 5, MEI 2022

Benny Lindelauf: Het tegendeel van zorgen

door Chris Bulcaen

12+ - Het tegendeel van zorgen bundelt Benny Lindelaufs twee rijkelijk bekroonde boeken Negen open armen en De hemel van Heivisj (resp. Gouden Zoen 2005en Thea Beckmanprijs 2004, en de Dioraphte, Nienke van Hichtum en Woutertje Pieterse Prijs 2011). Ze vertellen het verhaal van de Limburgse familie Boon voor en tijdens de Tweede Wereldoorlog. In de moeilijke jaren 1930 tracht de familie het hoofd boven water te houden. De drie zussen Muulke, Jes en Fing, die het verhaal vertelt, verhuizen met hun familie naar een krakkemikkig huis, ver buiten de stad, op de dorre vlakte die Sjlammbams Sahara heet. Het was het enige huis dat hun vader, man van twaalf stielen, dertien ongelukken, zich kon veroorloven. Het huis staat afgekeerd van de weg en kent nog andere vreemde zaken. Fing hoort zelfs stemmen in de kelder. Ook Oma Mei, die hen en hun vier broers opvoedt, zegt en doet plots rare dingen. De zussen vermoeden een donker geheim, een ‘tragische tragedie’.  

Tragedies overkomen ook de familie zelf. Moeder is gestorven. Vader vindt geen fatsoenlijk werk. Jes heeft een ‘zwervel’, een losse wervel in haar nek die haar veel last berokkent. Hun nieuwe huis laat aan alle kanten regen door. De wonderlijke terugkomst van de dorpsgek Hoempa Hatsi brengt alles in een stroomversnelling. Oma Mei vertelt zijn verhaal, over zijn ouders en het verband met het huis. Hoempa blijkt een uitstekende sigarenroller te zijn. Er lijkt een gunstige wending voor de familie in de maak, maar voor het zover komt moet Fing nog een harde confrontatie met Oma Mei aangaan, opdat de hele waarheid over het huis en ook over haar eigen familie aan het licht komt.
 
In het vervolgverhaal, De hemel van Heivisj, staan we aan de vooravond van de Tweede Wereldoorlog. Vader lijkt een enigszins stabiel inkomen te hebben gevonden als 'Sigarenkoning', en ook voor Fing ziet het er niet slecht uit. Arme meisjes hadden in die tijd weinig toekomstperspectieven:
 
'Meisjes werden dienstbode of hulp in een winkel als ze geluk hadden, maar voor de meesten was er de tricotagefabriek Rosita, waar ondergoed gemaakt werd, en in het ergste geval deed je schoonmaakwerk op het slachthuis. Tot je trouwde en kinderen kreeg.'
 
Maar Fing krijgt misschien wel de kans om door te leren en onderwijzeres te worden. Dat is echter buiten de oorlog gerekend, die bijna ongemerkt het boek binnen sijpelt. 'Als je je ogen een beetje dichtknijpt kun je zo langs een oorlog heen kijken,' denkt Fing eerst nog. Na de opwinding van de eerste oorlogsdagen lijkt het allemaal wel mee te vallen: 'Maar er kwamen weer maandagen, en vrouwen hingen de was weer op de bleek. En er kwamen dinsdagen en woensdagen, en de post werd weer bezorgd.' Filip, de jongen met wie ze, bijna als vanzelf, verkering krijgt, blijkt een Zwartjas, een NSB'er, maar dat kan Fing weinig schelen. Ook de eerste daden van agressie tegenover joden in hun stad maken weinig indruk:
 
'"Och, we zien hier maar met een paar," zei een vrouw. Het was de moeder van Mimi. "Wat moet Hitler nou met drieënhalve Jud." Er had instemmend gemompel geklonken.'
 
Maar als de broers er door hun roekeloze gedrag voor zorgen dat Fing en vader opgepakt worden, kan ze er niet langer om heen. De oorlog heeft niet alleen Fings toekomstdroom aan diggelen geslagen, hij slaat nu ook barsten in het hechte gezin dat de Boons ooit vormden. Vader en de broers worden naar Duitsland gestuurd wegens 'gewapend verzet' en dan breekt ook de sterke vrouw die Oma Mei altijd geweest is:
 
‘Misschien kun je maar één keer in je leven zulk verdriet hebben. En misschien is het ook zo dat zo'n oplossing maar één keer werkt. Want toen onze broers en de Pap vertrokken waren, gebeurde het ondenkbare: het onverwoestbare mechaniek in haar viel stil.'
 
Benny Lindelauf doet ingenieuze dingen in dit boek. Je kan het op verschillende niveaus lezen. Er is het spannende, in het begin zelfs dreigende verhaal over het geheim van het huis dat in verschillende stappen aan het licht komt. Er is het realistische maar subtiele verhaal van een met veel zorgen geplaagde familie, van de verhoudingen in een vooroorlogs dorp, en van drie zussen die voortdurend ruzie maken, maar toch hecht aaneenhangen. Vervolgens kent de roman ook een ontwikkelingsaspect want Fing moet zich een eigen weg en positie weten te vinden in de wirwar van verhalen en waarheden over het huis en haar familie. De beslissende stap in die ontwikkeling valt samen met de onthulling van de laatste geheimen omtrent het huis. Die stap houdt o.m. in dat Fing de bijzondere, subjectieve waarde van verhalen leert begrijpen, verwoord aan het einde van Negen open armen:  
 
‘en de enige manier om elkaar te vinden was door elkaar te horen, steeds opnieuw te horen’.
 
Dit is het laatste, meta niveau van deze roman, de beschouwingen over het verhalen vertellen die de auteur via Fing op de lezer loslaat.
 
Het tegendeel van zorgen is een prachtig geschreven en meesterlijk gecomponeerd boek, waarin de verschillende verhaallijnen voortdurend op elkaar ingrijpen. Lindelauf zet met veel kunde en lef talloze lijntjes uit die steeds weer prachtig bij elkaar komen. Hij hanteert een precieze, compacte stijl, die vlot leest, maar de lezer ook dwingt stil te staan bij bepaalde uitdrukkingen en kernwoorden. Soms ligt de betekenis van een scène in een half woord. Dit is een veelgelaagd en fijnzinnig boek, een aangrijpende oorlogsroman, een coming of age verhaal en een familie-epos vol onvergetelijke personages in een.
 
Benny Lindelauf: Het tegendeel van zorgen, Querido, Amsterdam 2022, 639 p. ISBN 9789045127644. Distributie L&M Books

deze pagina printen of opslaan