5+ - Waar dient het voor? Het lijkt een ongecompliceerde vraag, maar dit boek bewijst dat ook die vragen een meer complexe achtergrond kunnen hebben. Meer nog, het bepleit dat we vragen, om ze beter te begrijpen, het best kunnen beantwoorden met… nieuwe vragen.
De tekst maakte deel uit van de conferentie ‘Waarvoor dient
cultuur?’ (2019), waar de Portugese theater(schrijver) en vertaler José Maria
Vieira Mendes een lezing gaf aan kinderen over het onderwerp. Waar dient het
voor? is geschikt voor oudere kleuters, maar vereist soms wel nog wat
helpend denkwerk van de voorlezer.
De felle kleuren van illustrator Madalena Matoso geven klank
aan de vrolijkheid van het orkest dat het boek inluidt. Matoso is een vaste
waarde in Portugal, maar van de talloze prentenboeken die ze schreef en tekende
zijn er maar enkele naar het Nederlands vertaald. Ze is tevens een van de
oprichters van uitgeverij Planeta Tangerina, die het boek oorspronkelijk
publiceerde. Haar kenmerkende illustraties van voorwerpen vullen puzzelgewijs
de bladspiegel, abstracte collage-landschappen sieren dubbele pagina’s. Het
contrasteren van verschillende kleuren en patronen zorgt voor een bonte stijl,
die de ogen van menig jonge kijker zal prikkelen.
De lezer leert dat er verschillende gradaties in de
functies van dingen zijn. Er zijn voorwerpen die voor weinig nuttig zijn,
waardoor hun doel meteen duidelijk is. In andere gevallen verklaart de naam
reeds waarvoor iets dient, zoals bijvoorbeeld een nagelknipper. Daarnaast zijn
er ook nog zaken die voor heel veel kunnen dienen.
Maar wat als een hoed plots gebruikt wordt als fruitmand of
een oude autoband als schommel? Er bestaan ook dingen waarvan we misschien niet
gedacht hadden dat ze voor iets anders konden dienst doen. De op het eerste gezicht
eenvoudige tekst stemt hier voor het eerst tot meer nadenken (‘want dingen
dienen ook waarvoor wij willen dat ze dienen’).
De titel doet al vermoeden dat vragen centraal staan in dit
boek. Mendes typeert hiermee de nieuwsgierigheid en het daarbij horende
eindeloos doorvragen van kleuters, maar sust ook de drang om geen enkele vraag
onbeantwoord te laten. De auteur laat kinderen zelf reflecteren over zowel de
functie van voorwerpen als de diepere betekenis van woorden en taal. Hij doet
dit op een speelse manier door, net zoals in zijn lezing, in dialoog te gaan
met zijn publiek en hen te laten meedenken. Het interactieve element en de
tussentijdse samenvattingen die in het boek worden gemaakt doen soms wat denken
aan een les, zonder daarbij belerend over te komen.
Het filosofische thema leert kinderen een eerste kritische
blik werpen naar de wereld. Waarom vragen we ons eigenlijk af waar iets voor
dient? De auteur stelt dat we dit enerzijds doen zodat het ding bestaat, want
zaken die niet gebruikt worden dienen eigenlijk nergens voor. Anderzijds doen
we dit ook zodat we weten en begrijpen wat het ding is. Het woord ‘lamp’ zal
voor ‘een Dame van Lang Geleden’ geen belletje doen rinkelen, maar als we
antwoorden op de vraag waarvoor die lamp gebruikt wordt, wordt de betekenis
duidelijk.
Tot slot gaat Mendes nog een stapje verder en daagt hij de
(voor)lezer uit tot metadenken: waartoe dient het vragen waar iets voor dient?
Soms vragen we ons niet af waartoe iets dient omdat het bestaan van die dingen
niet afhangt van waartoe ze dienen. Bij het zien van een ingewikkelde kurkentrekker
helpt het wanneer iemand benoemt wat het is, maar bij het zien van een
neushoorn of een kunstwerk hebben we die informatie niet nodig en is het
nutteloos om ons de vraag te stellen.
Hier wordt ook de link met de lezing van de auteur
duidelijk: heeft het eigenlijk wel zin om ons af te vragen waarvoor cultuur
dient? Cultuur in al haar facetten kan meerdere functies hebben en het is net
die subjectieve ervaring die ons bijbrengt dat er niet altijd een eenduidig
antwoord bestaat. Matoso beeldt dit treffend uit door de rechtlijnige
atletiekbaan van in het begin te doen veranderen in een kluwen van lijnen en
kronkels.
Uitgeverij Tiptoe Print heeft met dit
werk alweer een kwalitatief sterke vondst beet en weet zich met pareltjes als
deze steeds meer te onderscheiden in het huidige kinderboekenaanbod. Waar
dient het voor? is een boek dat vragen stelt, maar ongetwijfeld nog veel
meer vragen zal doen stellen.
José Maria Vieira Mendes, Madalena Matoso: Waar dient het
voor?, Tiptoe Print, Brussel 2022, 64 p. : ill. ISBN 9789463880572. Vertaling
van Para que serve? door Annelies Beck. Distributie L&M Books
deze pagina printen of opslaan