Vanaf negen jaar

JEUGDBOEKEN NR. 9, NOVEMBER 2022

Toon Tellegen, Mance Post (ill.): Post voor iedereen

door Chris Bulcaen

9+ - Het was toentertijd een schitterend idee van uitgeverij Querido om Mance Post (1925-2013) een selectie te laten maken van haar favoriete illustraties bij de verhalen van Toon Tellegen. Die selectie heet Post voor iedereen en het boek verscheen in 2007 ter gelegenheid van de toekenning van de eerste Max Velthuijs-prijs voor haar oeuvre. Het is nu heruitgegeven en verscheen samen met Truska Basts uitmuntende biografie Het souterrain van Mance Post.    

Na het fijne tekenwerk voor de Madelief-boeken van Guus Kuijer, begon Post voor Tellegen met linoleumsneden te werken en daarmee gaf ze een opmerkelijke wending aan haar illustratiestijl. Tot dan toe stond zij bekend om haar warme, zachte potloodtekeningen, maar in 1987 verraste zij met robuuste prenten voor Toen niemand iets te doen had, de tweede dierenbundel van Toon Tellegen (de eerste, Er ging geen dag voorbij, was op heel andere wijze geïllustreerd door Jan Jutte).  
 
Post slaagde erin een stug medium zo aan te wenden dat dikke, minimale lijnen toch een grote emotionele zeggingskracht kregen. Mooi was hoe ze met parallelle lijnen en patronen werkte. Een sterke prent is die van de oude mammoet die zich uit de tijd voelde en gelaten onder een boom zit. Terwijl het figuurtje van de mammoet een onpeilbare moeheid uitdrukt, benadrukken de knoestige lijnen van de stam de ouderdom, maar brengt het bladerdek, dat resoneert met de pels van de mammoet, niettemin een frisse noot.
 
In de daaropvolgende bundels ontwikkelde Mance Post haar 'lino-stijl' in verschillende richtingen, soms zelfs met andere materialen dan linosneden. Post voor iedereen stelt ons in staat die evolutie in kort bestek te overschouwen omdat zij uit elke bundel twee tot vijf verhalen selecteerde. Ondanks de verschillen tussen de boeken blijft er een onmiskenbare eenheid dankzij de krachtige lijnvoering en de sfeer van verwondering die in elke prent hangt. Het is niet zo dat Mance Post de ultieme illustrator is van Tellegens dierenverhalen -- Geerten Ten Bosch en Annemarie van Haeringen bijvoorbeeld hebben ook fantastische prenten gemaakt, waarbij de eerste het uitzinnige van de feestende dieren naar voren haalde en de tweede de emoties sterk in de verf zette --, maar ze is wel degene die het best de verwondering van de dieren over dingen en woorden vertolkte. Haar prenten tonen zowel de huiver als de verrukking die in die verwondering vervat liggen.
 
Na 1987 volgden snel drie andere boeken waarin Mance Post met kleur en compositie experimenteerde. Dat leverde knappe, zij het soms onevenwichtige prenten op waarin de fysisch onmogelijke situaties de vreemde kronkels van Tellegen reflecteerden. Bijzonder was Feest op de maan (1990), een boek dat slechts één verhaal bevatte, en volledig werd opgenomen in deze bundel. Post maakte er grote prenten voor in de vorm van maanstanden. De dieren voeren er een opmerkelijke choreografie in lucht, licht en kleur op. In Misschien waren zij nergens (1991) hield Post het soberder en deed ze o.m. hele mooie dingen met grijswaarden, bijvoorbeeld. in het verhaal over de sprinkhaan die oefent, en er ten slotte in slaagt zich niet te verbazen over het barslechte weer dat hem overvalt.
 
Soberheid kenmerkt sindsdien de illustratiestijl van Post. In de dierenvignetten voor de verzamelbundel Misschien wisten zij alles keerde zij terug naar de zwart-witlino's, maar dan veel krachtiger, gedetailleerder en trefzekerder. In Ze sliepen nog (2000) combineerde ze gelijkaardige, maar grotere vignetten met bleekblauwe achtergronden. Fantastisch is de prent van de olifant, berucht omwille van zijn klimmen in en vallen uit bomen, die nu zelf in een boom verandert. Ook als boom staat hij stijf van verlangen naar hogerop. De combinatie van sterke positionering en uitgepuurd kleurgebruik diepte Post verder uit in Middenin de nacht. Het is een van de beste dierenbundels van Tellegen, waarin vreemde kwesties en waanbeelden de dieren bestoken wanneer ze de slaap niet kunnen vinden. Ook Mance Post bereikte er de top van haar kunnen in, met witgevulde, sierlijke contourlijnen, diepzwarte vlakken en een prachtig nachtblauw dat het mysterie van de nacht treffend oproept. Voor dit werk ontving zij in 2006 een Zilveren Penseel, opmerkelijk genoeg pas de eerste in haar lange carrière. Geboren in 1925, was zij toen al 81 jaar oud!
 
Op haar lauweren rustte ze echter niet. De twee daaropvolgende boeken laten alweer een evolutie zien: ze combineert nu de linosneden met gekleurd vloeipapier. Geel-oranje in De eenzaamheid van de egel, paars in De almacht van de boktor. Het zijn voor Tellegens doen wat mindere dierenbundels, waarin de verwondering steeds meer omslaat in vertwijfeling, en we iets te veel herhaling van bekende thema's lezen. De fraaie prenten van Post (en de knappe vormgeving van Barbara van Dongen Torman) maken er toch nog iets bijzonders van. Met haar witgevulde lijnen heeft Post een sierlijke dynamiek weten te leggen in de stugge linosneden, terwijl ze met de stroken gekleurd vloeipapier heel knappe accenten en achtergronden aanbrengt.
 
Toon Tellegen, Mance Post: Post voor iedereen, Querido, Amsterdam 2022, 93 p. : ill. ISBN 9789045128504. Distributie L&M Books

deze pagina printen of opslaan