Vanaf zes jaar

JEUGDBOEKEN NR. 6, JUNI 2024

Oren Lavie, Wolf Erlbruch (ill.): De beer die er niet was

door Jen de Groeve

6+ - De beer die er niet was is een prentenboek uit 2014 van de Israëlische schrijver Oren Lavie en de Duitse illustrator Wolf Erlbruch (1948-2022). Een intrigerende titel heeft het boek alvast en het verhaal is op z’n minst een beetje bizar te noemen.
 
‘Er was eens … een kriebel.’ Nu is het zo dat een kriebel gekrabd wil worden en wanneer de kriebel een boom ziet, begint hij zich dus te krabben. En hoe meer de kriebel zich krabt, hoe groter hij wordt. Er groeit een vacht om de kriebel, er komen armen, benen en een neus aan… Tot er een beer staat waar er eerst een kriebel was. Heel alleen staat de beer daar en hij vraagt zich af: ‘Ben ik de eerste?’ en dan: ‘Ben ik de laatste?’ Het is het begin van een hele filosofische reis.
 
In zijn zak vindt de beer een briefje met de vraag: ‘Ben jij mij?’ En om die vraag op te lossen krijgt hij drie tips:
 
‘1. Ik ben een erg aardige beer
2. Ik ben een gelukkige beer
3. En bovendien bijzonder knap’
 
De beer hoopt erop dat hij dat inderdaad allemaal is en gaat op weg. Op zijn zoektocht heeft hij drie ontmoetingen. De eerste, met de Comfortabele Koe en de Slome Salamander, leert hem dat hij inderdaad een aardige beer is, ‘De aardigste beer die ik ken’ zegt de koe. Zijn volgende ontmoeting, met de Pedante Pinguïn, is een tikje confronterend. De pinguïn mag niet gestoord worden want hij is aan het denken. Aan alles. En zijn brein is zo enorm dat alles niet genoeg is, zodat hij twee keer aan alles moet denken. Er blijft voor de beer dus niets te denken over. Die volgt dan maar zijn eigen gedachtestroom en komt tot de conclusie dat hij gelukkig is. Tot slot ontmoet hij de Trage Schildpad-Taxi, die hem langzaam – dat is de enige manier – naar ‘vooruit’ brengt, waar het huis staat van ‘de beer die er niet was’. Hij gaat naar binnen en ziet in de spiegel hoe knap hij is. Daarmee is het lijstje helemaal afgevinkt en heeft de beer zichzelf gevonden.
 
Een onconventioneel, ongerijmd verhaal over een zoektocht naar identiteit, dat vanzelfsprekendheden in vraag stelt en het denken op een vrolijke manier prikkelt. Want wat is bijvoorbeeld het belangrijkste aan bloemen? Moet je ze rationeel benaderen of vanuit het gevoel? En om vooruit te komen, moet je langzaam doen en verdwalen hoort er ook bij.  
 
Het is geen voor de hand liggend verhaal voor jonge kinderen en om betekenis in te vinden in de vrij lange tekst, vraagt het allicht om een volwassene die meeleest. Maar Wolf Erlbruchs prenten visualiseren de zoektocht van de beer met aanstekelijke vrolijkheid. Met een kamerbrede, verrukte glimlach en wijd opengesperde ogen struint hij door het bos. Mooi is hoe Erlbruch het bos almaar dichter en onoverzichtelijker laat worden wanneer de schildpad de beer langzaam dwalend naar ‘vooruit’ brengt. Waar de pagina’s in de rest van het boek vrij veel tekst bevatten, is de tekst hier zeer beperkt en met een dubbele tekstloze pagina wordt het trage voortschrijden nog benadrukt. Knap vind ik hoe Erlbruch de circulaire structuur van de filosofische reis visualiseert en er een interessant element aan toevoegt. De eerste prent beeldt twee beren uit die met de rug naar elkaar staan – ‘hij zag dat hij helemaal alleen was’ --, in de slotprent kijkt hij in de spiegel en is hij niet langer alleen met zichzelf.
 
Het is een mooie zaak dat uitgeverij Hoogland & Van Klaveren het werk van de betreurde Wolf Erlbruch weer opneemt in haar fonds. Behalve deze tweede druk van De beer die er niet was verscheen pas nog De avonturen van Eduard Speck, van John Saxby met illustraties van Erlbruch. Een herdruk van De eend de dood en de tulp, dat oorspronkelijk bij Querido verscheen, wordt in het voorjaar van 2025 verwacht. Wat zou het mooi zijn als ook meesterlijke prentenboeken van hemzelf, als Mevrouw Meier, de merel, of Leonard en De katten van Kopenhagen, en de samenwerkingen met Bart Moeyaert: Olek schoot een beer, De schepping en Het paradijs – om maar deze te noemen -- opnieuw verkrijgbaar zouden zijn. Een kinderboekenmarkt waaruit een magistrale tekenaar en verteller -- wiens invloed in de lage landen bovendien niet te overschatten is – stilaan zou verdwijnen is toch ondenkbaar?
 
Oren Lavie, Wolf Erlbruch: De beer die er niet was, Hoogland & Van Klaveren, 2024, 44 p. : ill. ISBN 9789089671783. Vertaling van Der Bär, der nicht da war door Berd Ruttenberg. Distributie Pelckmans Uitgevers


deze pagina printen of opslaan