Vanaf zes jaar

JEUGDBOEKEN NR. 9, OKTOBER 2019

Wouter van Reek: Nadir en Zenith in de wereld van Escher

door Sofie Brants

6+ - Grafisch kunstenaar Maurits Cornelis Escher (1898-1972) was van mening dat ‘alleen zij die het absurde durven ondernemen, het onmogelijke bereiken’. Dit is precies hoe het verhaal begint: de ietwat onzekere Nadir en de ondernemende Zenith weten dat het onmogelijk is om op de kubussen in het behang te lopen, maar ze doen het toch.  
 
Nadir en Zenith zien er in gedaante uit als mens, maar hebben de snavel van een vogel. Vogels, in het bijzonder de Perzische mensvogel, hebben steeds een belangrijke rol gekregen in het werk van Escher en in eerdere boeken van Wouter van Reek was ook al een soortgelijke verschijning (Keepvogel) waar te nemen. De namen van de twee hoofdpersonages zijn overigens niet toevallig gekozen: Nadir en Zenith verwijzen naar de extreme verdwijnpunten die het werk van Escher typeren: het zenit(h) is het punt recht boven de waarnemer en het nadir is het punt recht onder de kijker.  
 
‘“Hoe moet je iets zoeken als je niet weet wat het is?” zegt Nadir.  
“Misschien bestaat het niet eens en weten wij dat niet.”’
 
Typisch aan de werken van Escher is dat ze er nooit hetzelfde uitzien: elke blik is vatbaar voor suggestie en biedt de kijker de mogelijkheid om iets nieuws te ontdekken. Bovendien zijn de prenten stuk voor stuk hersenoefeningen, want wat je ziet, is vaak niet wat het lijkt. Hoewel de tekeningen van Van Reek beduidend minder ingewikkeld en verfijnd zijn dan de prenten van Escher, is de tekst dat niet. De abstracte en vaak dubbelzinnige bewoordingen maken dan ook dat het boek toch wel wat leeservaring vraagt.
 
Tijdens hun ontdekkingstocht door Eschers wereld lopen Nadir en Zenith ook de kunstenaar zelf tegen het lijf, die hen aanmaant om niet door zijn tekeningen te lopen. Net zoals het de ‘echte’ Escher betaamde, uit hij kritiek op de theoretici die zijn werk vanuit wiskundige hoek proberen te verklaren. Het was in de eerste plaats zijn doel om mensen te verwonderen.  
 
‘“Ach ja, die geleerden,” zucht meneer Escher. “Die zijn zo slim dat ze te dom zijn om te snappen dat niemand hen begrijpt. Maar ze brengen me wel op een idee. Als ik nou een wenteltrap maak die ergens anders uitkomt dan je denkt…”’
 
Door een kinderboek te maken over de wereld van Escher heeft Van Reek zichzelf een heuse uitdaging op de hals gehaald. Eschers prenten zitten immers zo vernuftig in elkaar dat ze zelfs voor vele volwassenen een raadsel blijven. De auteur was echter niet aan zijn proefstuk toe: eerder maakte hij, ook in de reeks ‘Kunstprentenboeken’ van Leopold en het Gemeentemuseum Den Haag, al een prentenboek over schilder Piet Mondriaan (Keepvogel en Kijkvogel in het spoor van Mondriaan, 2011). In Nadir en Zenith in de wereld van Escher is duidelijk te merken dat Van Reek zich verdiept heeft in het werk en leven van Escher. Dit uit zich in opmerkzaamheden als de linkshandigheid van Escher en de vele details uit zijn werk die terug te vinden zijn in het boek.  
 
‘”Hé wat gek, deze kant op vallen is helemaal niet zo eng,” zegt Nadir. “Hoe kan dat?”  
“Doordat we nu niet tegen de grond botsen natuurlijk,” zegt Zenith.  
“Als de aarde niet in de weg zit is vallen eigenlijk vliegen.”’
 
Net als het werk van Escher zit het boek vol oneindigheden en contradicties. Escher speelt voortdurend met de wetten van de zwaartekracht. Het hoogtepunt van de illustraties is een duizelingwekkend caleidoscopisch beeld op een oneindige achtergrond van driedimensionale figuren. Net dan slaat Escher zelf de bladzijde om en is het, net zoals in de beroemde lithografie Prentententoonstelling uit 1956, niet duidelijk of de personages toeschouwer dan wel onderdeel van de tekening zijn. Van Reek ontwikkelde hiervoor een speciaal tekenprogramma waarmee hij deze spiegelingen kan nabootsen.
 
Het boek eindigt met een ultieme verwijzing naar de kenmerkende grenzeloosheid in Eschers œuvre: wanneer je de achterflap omdraait, kom je terug bij het begin uit. Het is zoals de auteur het zelf zegt: ‘als je denkt dat je het begrijpt, dan heb je het niet begrepen’.  
 
Wouter van Reek: Nadir en Zenith in de wereld van Escher, Leopold, Amsterdam 2019, 32 p. : ill. ISBN 9789025876913. Distributie Standaard Uitgeverij 

deze pagina printen of opslaan

Nieuwe recensies

BOEKEN NR. 3, MAART 2024

Binnen in de aarde is een berg

Hester Knibbe

De zomers

Ronya Othmann

Het mensenschip

Autran Dourado

Onze James. De vrouwen van Ensor

Jan Bultheel, Eric Min (nawoord)

Woestijnpassages

Emmelien Kramer

naar overzicht

JEUGDBOEKEN NR. 3, MAART 2024

Een toren van tijgers

Lizette de Koning, Gareth Lucas (ill.)

Eenbeen

Thijs Goverde

Roofvogels. De mooiste en machtigste dieren in de lucht

Walter De Raedt, Joris De Raedt (ill.)

Salto

Arndís Thórarinsdóttir, Linde Faas (ill.)

Springlevend

Saskia de Bodt

naar overzicht


ontwerp: Ann Van der Kinderen   |   programmatie: dataweb   |   © MappaLibri