Via
Gerard Koolschijns toneelvertalingen maakte ik kennis met de klassieke
tragedies. In zijn bundel Eén familie, acht tragedie, las ik hoe
Ifigeneia door haar vader Agamemnon geofferd werd om de doortocht naar Troje
mogelijk te maken, hoe Agamemnon later door zijn vrouw Klytaimestra vermoord werd
en hoe zijn kinderen Elektra en Orestes die moord wreekten door Klytaimestra en
haar minnaar Aigisthos om te brengen. Zo worden in de klassieke tragedies van
Aischylos, Sofokles en Euripides moord op moord gestapeld. Geen gezellige
familie, om het kort samen te vatten.
In 2012 publiceerde Koolschijn bij
Athenaeum-Polak en Van Gennep zijn eerste roman, Geen sterveling weet,
een autobiografische roman in vijf bedrijven. Twaalf jaar later voegt hij de
drieakter Zo oud als de tijd aan zijn oeuvre toe. In zijn nieuwste werk
koppelt Koolschijn heden aan verleden op een subtiele wijze. In het eerste deel
wisselen twee verhaallijnen elkaar af. We volgen aan de ene kant een schrijver
die een jaar lang met zijn vrouw Lidwien en driejarige dochter Ronneke rondreist
door Griekenland. Hoewel hij eerst lijkt op een betrokken vader die graag tijd
met zijn dochter doorbrengt, komen er langzaam scheurtjes in dat beeld. Hij
stelt Ronneke bloot aan gevaarlijke situaties, bijvoorbeeld bij bergwandelingen
en zijn vrouw stelt vragen bij de manier waarop hij van zijn driejarige dochter
verwacht dat zij zich maar altijd aanpast aan zijn reiswensen.
De grootste
vraagtekens komen echter door de tweede verhaallijn. Ook hier spelen een vader
en een dochter een rol, maar nu wordt er gefocaliseerd vanuit de ogen van de
dochter. Deze dochter is Klytaimestra, alhoewel haar naam nergens in het boek
genoemd wordt. Ook zij moet zich schikken naar de wil van haar vader, in dit
geval niet door te reizen, maar door te huwen. Hoewel de twee verhaallijnen
lange tijd los van elkaar lijken te staan, blijkt gaandeweg dat de twee
verhalen elkaar tot op bepaalde hoogte spiegelen.
In het tweede deel van het boek
is enkel de klassieke verhaallijn nog over, nu niet enkel gezien door de ogen
van Klytaimestra, maar afwisselend gefocaliseerd vanuit verschillende
personages zoals Agamemnon en Achilles (hier ‘Grim’ genoemd). In vogelvlucht
volgen de h oofdlijnen uit de klassieke tragedies: Klytaimestra’s dochter wordt
geofferd, Troje wordt veroverd en dan komt het punt waar het Koolschijn
waarschijnlijk om draait: het moment dat Klytaimestra besluit om zich niet meer
te schikken naar de wensen van de mannen om haar heen en het heft letterlijk in
eigen handen neemt.
Na deze daad schakelt het boek over naar het derde deel, een soort
monoloog van de schrijvende vader uit deel één. Hij spuugt zijn gal over hoe
zijn eigen vader, gedreven vanuit zijn godsdienstige opvattingen, zijn zoon
zijn wil probeert op te leggen, maar ook over hoe de mens de natuur naar de
hand wil zetten en over hoe we met oorlog alles stuk maken.
Koolschijns boek is geen
gemakkelijke kost. Kennis van de klassieke tragedies helpt om de tweede
verhaallijn van het boek te volgen. De meeste personages hebben hier immers
geen naam en de namen die wel voorkomen stemmen niet overeen met de namen in de
tragedies. Ook worden de dialogen gaandeweg de roman steeds plechtstatiger. Dat
past bij het onderwerp, maar maakt inleven in de personages juist lastiger
omdat het afstandelijk overkomt.
Maar dat is niet wat dit boek vooral lastig maakt: het is het
tegenover elkaar plaatsen van een verhaal over een hedendaags gezin, een relaas
over de toestand van de wereld en de verhalen uit de klassieke tragedies. Waar
zijn de verbanden? Wat zijn de aangrijpingspunten? Dat wordt naar het einde van
het boek steeds duidelijker. Koolschijn lijkt ons te willen vertellen dat
Euripides de mens in al zijn beestachtigheid al doorzag en dat wij geen haar
beter zijn geworden. De demon die huist in de familie die maar liefst in acht
klassieke tragedies opgeleverd heeft, huist in ons allen. Dat maakt Zo oud
als de tijd een intrigerend boek dat veel vragen opwerpt. Laat ik er
slechts één ervan expliciet stellen: wat is er van Ronneke geworden? Heeft zij
als Klytaimestra het juk van zich af kunnen werpen?
Gerard Koolschijn: Zo oud als de
tijd, Van Oorschot, Amsterdam 2024, 266 p. ISBN: 9789028242784. Distributie New
Book Collective
© 2024 | MappaLibri