2024 wordt een Gezellejaar (de dichter
overleed 125 jaar geleden), met tal van initiatieven. Zo wordt een fraaie
website opengesteld waar Gezelles correspondentie met vrouwen is gepubliceerd:
vele honderden brieven met kloosterlingen, met familieleden, met tal van
vrouwen uit zijn kennissenkring. Het is een manier om de dichter uit zijn
ivoren toren te halen en te tonen hoe bij Gezelle werk en leven nauw met elkaar
verbonden zijn.
Naast die biografische en cultuurhistorische aanpak is er uiteraard ook
de literaire nalatenschap zelf. De tijd dat ieder Vlaams gezin een verzameld
werk of op zijn minst een bloemlezing van Guido Gezelle in de kast had staan,
is al lang voorbij. De tijd dat heel wat van zijn verzen klassiekers waren die
iedereen mee kon opzeggen uit het hoofd ligt eveneens achter ons. Toch blijven
lezers geboeid, en zelfs wie geen enkele spontane affiniteit heeft met de
dichter-priester uit het verleden raakt al snel onder de indruk van diens
magische taalfinesse. Dat blijkt eens te meer uit de schitterende bloemlezing
die Patrick Lateur onlangs samenstelde.
De kleine Gezelle
laat ons kennismaken met alle facetten van Gezelles dichterschap, maar doet dat
op een heel eigen wijze. Lateur heeft immers doelbewust niet geopteerd voor de
grote klassiekers maar voor minder bekende pareltjes uit het oeuvre van de
dichter. Die verzen zijn (klassiek) chronologisch geordend zodat de lezer de
groei en de voltooiing van Gezelles dichterschap mee kan volgen. Deels gaat het
daarbij om gelegenheidsgedichten of ‘kleengedichten’, korte en puntige verzen
waarin het technische meesterschap van de dichter vaak op briljante wijze wordt
gedemonstreerd. In andere gevallen gaat het om teksten die voor hem duidelijk
ambitieuzer waren en in zijn grotere dichtbundels werden opgenomen. Opmerkelijk
is hoe de priester-leraar zijn poëzie gebruikt als een middel tot religieuze en
morele les, maar tegelijk ook inzet op poëticale opvoeding door een groot
arsenaal aan dichtvormen, aan stijlfiguren en metrische schema’s in te zetten.
Dat alles gebeurt ogenschijnlijk met een overrompelend gemak, waardoor van veel
bladzijden het plezier van het spel met klanken en betekenissen af te lezen
valt.
Thematisch
valt op hoe Gezelle zich allereerst door de natuur laat inspireren. Zowel het
kleine als het grote in de omgeving boeit de dichter. Soms gaat het om haast
wetenschappelijke observaties van insecten en planten, maar steevast staat die
natuur in een algemeen kosmisch en religieus perspectief; de wereld is de
spiegel van Gods schepping, van Zijn almacht en Zijn liefde. In die zin is
Gezelles strijd voor het behoud van de natuur een waarschuwing voor de manier
waarop mensen ingrijpen in de wereld en daardoor Gods plan dreigen te
veranderen. Het conservatisme van Gezelles gedichten lijkt vandaag wel een
pleidooi voor het behoud van de natuur; veel van de hier opgenomen gedichten
klinken daardoor opvallend eigentijds. Dat geldt ook voor de manier waarop de
dichter zich bezint op het bestaan, op de tijdelijkheid en de broosheid van
onze existentie. Het zijn mijmeringen die bijzonder frappant en diepgaand zijn
geformuleerd. Ze geven uiting aan Gezelles geloof maar ze vormen ook echo’s van
zijn vertrouwdheid met filosofen en schrijvers uit de klassieke oudheid.
Lateurs bloemlezing laat overigens ook zien hoe her en der de lectuur van de
dichter sporen nalaat in zijn gedachten, zijn beeldentaal en concrete
formuleringen.
De kleine Gezelle laat
bijgevolg de geniale dichter weerklinken en blaast zijn werk nieuw leven in.
Daarbij is recht gedaan aan de veelheid van dat omvangrijke oeuvre maar ook aan
de complexiteit ervan. Gezelle is tegelijk conservatief en een pleitbezorger
van veranderingen, een moderne dichter maar tegelijk ook een moralist, een
plezierdichter maar evenzeer een diepe denker. De veelheid van stijlen en
beelden krijgt hier een fraai platform, en zeker de groei van dat dichterschap
wordt overtuigend neergezet. Dit is een boek voor lezers van vandaag. Hopelijk
komt er snel een tweede deel waarin toch ook wel de klassiek geworden
meesterlijke gedichten op dezelfde aanstekelijke manier worden voorgesteld.
Guido Gezelle, Patrick Lateur (red.): De kleine Gezelle. Honderd gedichten, P, Leuven
2024, 138 p. ISBN 9789464757439
© 2024 | MappaLibri