Hellas hier! Oudgriekse poëzie uit de Lage Landen, van Erasmus tot Paul Claes

Dat het Oudgrieks geen dode taal is, vormt de centrale achterliggende stelling van deze bloemlezing. Uiteraard zijn heel wat (zij het steeds minder) lezers vertrouwd met het rijke literaire erfgoed uit de Oudheid, die ons van de Grieken en de Romeinen is overgeleverd. Het zijn klassieke teksten die niet alleen via tal van vertalingen blijven voortbestaan maar die ook als zodanig het model blijven voor heel wat dichters-filologen, vanaf het Humanisme tot vandaag. In dit opzicht is vooral de Neolatijnse poëzie bekend. Dat heel wat auteurs zich hebben gericht op het actueel houden van het Oudgrieks is minder bekend, maar Hellas hier! wil daarin verandering brengen. De samenstellers hebben een keuze gemaakt uit gedichten in het Oudgrieks van de zestiende eeuw tot vandaag, geschreven in de Lage Landen. 31 gedichten werden daartoe geselecteerd, van de grote humanist Erasmus tot de laatste homo universalis in ons taalgebied, vertaler-dichter Paul Claes. Ze zijn deskundig en toegankelijk omgezet in het Nederlands door Tom Ingelbrecht, die zich al geruime tijd inzet voor de promotie van de klassieke literatuur bij een breed publiek.  

Een inleidend essay schetst de lotgevallen van de Griekse poëzie (en de Griekse taal) in het humanistische Europa. De Griekse cultuur en wetenschap verwierven niet alleen hun bevoorrechte plaats naast de Romeinse overlevering, die belangstelling leidde er ook toe dat schrijvers de Griekse klassikken gingen imiteren, om didactische redenen maar ook in de hoop ze te kunnen evenaren met teksten die eveneens tot het culturele patrimonium zouden gaan behoren. In die zin is het geen toeval dat deze bloemlezing opent met een kort troostend vers van Erasmus. Hij gebruikt de Griekse taal en versschema’s om een overleden vriend te eren en te herdenken in een grafschrift. Op die manier schrijft hij een poëzie die eigentijds is, geworteld in de actualiteit en het eigen historische besef, maar die tegelijk qua vorm en qua beeldgebruik aansluit bij de prestigieuze voorbeelden uit een ver verleden. Dat is meteen het recept voor de talrijke verzen van humanisten, waaruit hier een keuze is gemaakt. Vaak gaat het gelegenheidsgedichten, opgedragen aan een vriend, collega of gezagvoerder. Het zijn verzen die tevens het bewustzijn van een eigen intellectuele gemeenschap moeten versterken. Daarnaast zijn er lofliederen op Holland (van de hand van Scaliger en Heinsius) en Antwerpen (een vers van Georg Schrögel), maar evenzeer een luchtig vers van Heinsius die zich beklaagt over de luizen en muggen tijdens een overnachting in Zwijndrecht.
 
Na die humanistische opbloei blijft het blijkbaar lang stil, want de bloemlezing verspringt dan naar de afgelopen eeuw, met enkel nog verzen van Andeas dèr Mouw, Bernard van Groningen (hoogleraar Grieks in Leiden) en Paul Claes. Hun verzen laten vooral de grote vertrouwdheid zien van de finesses van het klassieke erfgoed. Het zijn opnieuw hoogstandjes van taal, maar tegelijk gaat het toch om marginale dichtoefeningen in de context van hun oeuvre. De gedachte van een intellectuele gemeenschap die zich van het Oudgrieks bedient als volwaardige literaire taal is onmiskenbaar een illusie vandaag. Voor het Latijn geldt dat veel minder, aangezien die taal wereldwijd nog steeds gebruikt wordt voor literaire uitwisseling.
 
Hellas hier! is een boeiende verzameling teksten, die goed laat zien hoe de klassieke Oudheid lang is blijven voortleven in het Westen en een eigen canon van teksten en genres heeft voortgebracht en in stand gehouden. De aantekeningen en de vertalingen zijn bijzonder instructief, en zelfs lezers die de oorspronkelijke versies niet kunnen lezen zullen aan dit boek veel hebben. Toch is dit vooral een boek dat zich richt tot een nichepubliek met een historische belangstelling, met aandacht voor klassieke dichtvormen en een interesse voor mythologische beelden. Ik kan mij voorstellen dat sommige teksten ook voor het onderwijs nuttig zullen zijn. Hoe dan ook hebben wij nu ook voor ons taalgebied een bloemlezing met verrassend materiaal.  
 
Tom Ingelbrecht, Hans Lamers en Raf van Rooy (red.): Hellas hier! Oudgriekse poëzie uit de Lage Landen, van Erasmus tot Paul Claes, P, Leuven 2024, 143 p. ISBN 9789464757460

© 2024 | MappaLibri