In
Ségurant: de drakenridder brengt de mediëvist en paleograaf Emanuele
Arioli een onbekende middeleeuwse ridderroman onder de aandacht. Het verhaal
over de ridder Ségurant is fragmentarisch overgeleverd in bijna honderd
handschriften, maar in geen enkele ervan is het verhaal volledig. Door
fragmenten van 28 handschriften samen te voegen, heeft Arioli naar eigen zeggen
de ridderroman over de drakenridder herontdekt.
Deze ontdekking heeft allereerst
geleid tot een tekstkritische uitgave van de Oudfranse fragmenten (Ségurant
ou le Chevalier au Dragon uit 2019), een studie (Ségurant ou le
Chevalier au Dragon (xiiie-xve siècles). Un roman arthurien retrouvé, ook uit
2019) en een documentaire over Arioli's queeste naar de verloren roman, uitgezonden
door ZED/Arte France (Le Chevalier au Dragon. Le roman disparu de la Table
Ronde). In 2023 verscheen Arioli's vertaling van de ridderroman in modern
Frans. Door het werk van vertalers Nathalie Tabury en Annelies Kin is dit werk nu
ook in het Nederlands beschikbaar.
We kunnen concluderen dat Arioli vele wegen bewandeld heeft
om te zorgen dat het verhaal van Ségurant weer onder de aandacht komt: niet
alleen in de wetenschappelijke wereld, maar ook daarbuiten via de moderne
vertalingen en de documentaire. In totaal is hij hier tien jaar mee bezig
geweest. Alleen dit is al lovenswaardig.
Het grootste gedeelte van de
middeleeuwse ridderroman is overgeleverd in de zogenaamde kardinaalsversie. Dit
is tevens de oudste bekende tekst over de drakenridder. In dit deel gaat
Ségurant een groot aantal gevechten en steekspelen aan. Om te bewijzen hoe
sterk hij is, biedt hij aan zich als quintein (paal met pop, gebruikt als
doelwit) tijdens een toernooi aan het hof van koning Arthur in Winchester. Alle
ridders ter wereld mogen hun krachten komen beproeven en hun lans op Ségurant
breken.
Uiteindelijk
laat de kwaadaardige Morgane een draak verschijnen op het toernooi. Ségurant
besluit om achter deze fantoomdraak aan te gaan. Hoe deze queeste afloopt,
wordt helaas niet overgeleverd in de kardinaalsversie. Uit de overige
fragmenten die Arioli ontdekt heeft, valt af te leiden dat Ségurant rond blijft
trekken achter de draak aan, totdat de betovering verbroken wordt. Uiteindelijk
wordt hij – zo voorspelt Merlijn – koning van Abiron.
Arioli presenteert in zijn boek
eerst de kardinaalsversie, gevolgd door dertiende-eeuwse fragmenten die hij
typeert als ‘aanvullende versies'. Daarna presenteert hij fragmenten van zogenaamde
alternatieve versies. Deze versies zijn afkomstig uit de dertiende tot en met
de vijftiende eeuw. Op die manier schetst Arioli de grote lijnen van het
verloren deel van het verhaal en brengt hij een logische samenhang aan tussen
de verschillende fragmenten.
Hiermee creëert hij echter een nieuwe versie van de roman:
geen enkele middeleeuwer heeft deze fragmenten ooit samen gezien. Het verhaal
over de drakenridder is in de woorden van Arioli zelf ‘in de loop van drie
eeuwen voortdurend bewerkt, uitgebreid en herschreven.’ Het is daardoor een
illusie dat het samenvoegen van de fragmenten leidt tot de herontdekking van de
oorspronkelijke ridderroman. Het verhaal bestond in de middeleeuwen in vele
gedaanten en grote gedeelten daarvan zijn en blijven helaas verloren.
22 van de 39 episodes
uit de nieuwe uitgave zijn overgenomen uit de kardinaalsversie. Dat wil echter
niet zeggen dat de kardinaalsversie in zijn geheel is vertaald in deze uitgave.
Arioli heeft alleen de episodes opgenomen die volgens hem tot het
‘hoofdverhaal’ behoren. Belevenissen van nevenpersonages heeft hij buiten
beschouwing gelaten om de structuur en hoofdlijnen van het werk beter naar
voren te brengen. Alhoewel dit waarschijnlijk ten goede komt aan het begrip van
de hedendaagse lezer van dit verhaal, is dit ook een keuze waar ik vraagtekens
wil zetten. Door op deze manier in te grijpen in de tekst komen de beleving van
de middeleeuwse lezer en de moderne lezer verder uit elkaar te liggen. Ook deze
ingekorte versie van de kardinaalsversie is immers een tekst die geen
middeleeuwer ooit gezien heeft.
Dat wil echter niet zeggen dat deze uitgave geen meerwaarde
biedt. Allereerst is het natuurlijk goed nieuws dat de overgeleverde fragmenten
uitgegeven en daarmee ontsloten zijn. De keuze voor een tekstkritische editie
gecombineerd met een vertaling voor een groter publiek lijkt me daarbij de
juiste om een zo groot mogelijk bereik te hebben. Daarnaast draagt deze uitgave
ook bij aan het beeld van de ridderroman. Waar de hoofse liefde in de klassieke
Arthurroman een grote rol speelt, moet Ségurant het zonder aanbeden vrouw
stellen. Nu hebben andere ridderromans, zoals het Middelnederlandse verhaal
over Walewein en het zwevende schaakbord (te vinden in De ridders van de Ronde Tafel: Arthurverhalen uit de
Lage Landen,
vertaald door Ingrid Biesheuvel), of het Middelengelse Sir Gawain and the
Green Knight (beschikbaar in een vertaling van J.J.R. Tolkien), ook al
aangetoond dat de ridderroman meer te bieden heeft dan het clichébeeld en dat
de hoofse liefde niet in alle Arthurverhalen een prominente rol heeft. Het is
mooi om te zien dat nog een ridderroman bevestigd hoe divers dit genre kan
zijn.
Dan rest
mij de vraag wat deze roman aan de hedendaagse lezer te bieden heeft. Ségurant
is een spannend verhaal met veel actie, vooral in de vorm van gevechten en
steekspelen. Dit gaat om gevechten tussen ridders, maar ook om gevechten met
bijvoorbeeld reuzen. Het nadeel is wel dat er tot aan de komst van de draak
geen duidelijke overkoepelende queeste is. Dat maakt het eerste deel van het verhaal
tot een opsomming van gevechten die telkens weer de kracht van Ségurant
illustreren. Voor wie van actie houdt is dat misschien geen probleem, maar voor
een prettige leeservaring zou een duidelijk plot vanaf het begin geen kwaad
kunnen. Voor wie wil ontsnappen naar een middeleeuwse wereld is dit boek een
uitgelezen kans, maar dat vergt wel dat je moderne verwachtingen soms opzij
moet zetten.
Het verhaal is toegankelijk gemaakt voor de moderne
lezer met voetnoten, een woordenlijst en een lijst met personages. Daarnaast is
de roman ook van afbeeldingen voorzien, afkomstig uit verschillende
middeleeuwse handschriften. Zo komen de initialen die elk hoofdstuk openen, uit
het handschrift met de kardinaalsversie. Deze afbeeldingen zijn een mooie
toevoeging, omdat ze de oorspronkelijke bronnen laten zien en bijdragen aan de
middeleeuwse sfeer van het verhaal.
Met deze vertaling van Ségurant:
de drakenridder heeft Emanuele Arioli een onbekende ridderroman nieuw leven
in geblazen. Door te kiezen voor een combinatie van een tekstkritische uitgave
en een moderne vertaling voor een groot publiek wordt ingezet op een zo groot
mogelijk publiek voor deze vergeten ridderroman. Dat is een
bewonderingswaardige prestatie. Het resultaat is een toegankelijke vertaling
van de overgeleverde fragmenten, die de lezer een blik biedt op wat deze roman
ooit moet zijn geweest, maar die ook genoeg vragen oproept over de ontbrekende
gedeeltes.
Emanuele
Arioli: Ségurant: de drakenridder, Athenaeum-Polak & Van Gennep, Amsterdam
2024, 262 p. ISBN 9789025317058. Vertaald door Nathalie Tabury en Annelies Kin.
Distributie New Book Collective
© 2025 | MappaLibri