De oude man in wit gewaad toont zijn leerling de weg doorheen
massieve bergen. Knoestige wilgen overweldigen de kleine figuurtjes die zich
een weg zoeken naar de besnorde vriend die op hen wacht in de plaggenhut, even verderop.
De afbeelding op een op zijde beschilderd kamerscherm is van de hand van Yosa
Buson (1716-1783) – in het Westen gekend als prominent haikudichter maar in
eigen land en tijd (Japan in de Edo-periode) veeleer een bejubeld schilder en
aanhanger van de Zuidelijke School-stijl. Het geeft perfect de essentie van
zijn werk weer. Immers, net als in zijn gedichten is het de impressie, het
gevoel, dat primeert.
Dat het fragment uit zijn schilderij gekozen is voor de
kaft van Een mandje aarde, Jos Vos’
uitgebreide bloemlezing uit Busons schriftelijk werk, is zeer passend. Hoewel
een half jaar geleden al een kleinere selectie haiku’s verscheen onder de titel
Oog in oog met de maan (Athenaeum-Polak & Van Gennep 2024) is Een mandje aarde veel uitgebreider. Jos
Vos maakte nu niet alleen een keuze uit de haiku’s, maar ook uit de experimentele
verzen, kettinggedichten en het proza van Buson.
Na de gedetailleerde
biografische en literaire schets lezen we de haiku’s in hun oorspronkelijke
versie. Jos Vos vertaalde ze in vlot leesbaar en hedendaags Nederlands, met
veel zin voor taalspel en accuratesse. Hij biedt de lezer culturele bagage in
voetnoten en verklaart woordspelingen en culturele verwijzingen. Op die manier
zijn de gedichten toegankelijk voor zij die al vertrouwd zijn met de Japanse
cultuur en poëzie, maar ook voor een algemeen geïnteresseerd publiek met liefde
voor literatuur. Het schrijfplezier van Jos Vos spat van elke pagina – nog meer
dan zijn recente autobiografische Het voetkussenboek, waarin hij over
zijn jeugd in Genk en zijn latere omzwervingen in Japan en Engeland vertelde.
Ook nu toont Vos een grote liefde voor zijn onderwerp, de Japanse literatuur,
en in dit geval meer specifiek het werk van Yosa Buson. In zijn analyse wijst
Vos op de verwantschap met contemporaine auteurs als Hiraga Gennai, met wie Buson
de liefde voor het fantastische deelde. Gennai schreef trouwens enkele van de
meest beroemde spookverhalen uit de Japanse literatuur. Buson op zijn beurt
componeerde een haiku over de kappa of kawatarou (wezens uit de Japanse
mythologie):
‘Een
waterduivel:
smoor op iemand die daar woont –
de
zomermaan.’
De
kappa is een waterduivel en een populair figuur in de Japanse kunsten. Het groene,
mensachtig wezen heeft zwemvliezen aan handen en voeten en een holte op het hoofd
gevuld met water. Hij heeft de neiging onschuldige slachtoffers het water in te
lokken, vrouwen lastig te vallen en kinderen te ontvoeren. Zijn kracht haalt
hij uit het water in de holte, eens hij dit verliest (bijvoorbeeld als hij
buigt) is hij gemakkelijk te overwinnen.
Zulke expliciete culturele noten
maken van het lezen van de poëzie van Yosa Buson een plezierige reis door tijd
en ruimte. Buson refereert hier en daar ook naar filosofen als Zhuang Zi. De
vertaler en samensteller Vos legt daarbij zelf verbanden tussen Buson en
twintigste-eeuwse Japanse auteurs als Junichiro Tanizaki. In zijn enthousiasme
gaat Vos zelfs zo ver dat hij een recent uitgegeven culturele biografie over de
rode chilipeper in China raadpleegde om een haiku over kanselier Yuan Zai te
verklaren. In zijn huis werden immers clandestiene hoeveelheden peper ontdekt, ‘opgepot
en opgeslagen / in strobalen’, in de bewoordingen van Buson. Heerlijk voor ons om
te lezen en aanleiding om nóg verder te gaan zoeken en te grasduinen in eerder
uitgegeven bloemlezingen van Jos Vos, die steeds weer gekenmerkt worden door
gelijkaardige wetenswaardigheden. Natuurlijk is ook de illustere voorganger van
Yosa Buson, Matsuo Basho (1644-1694), geregeld aanwezig – tussen de lijnen, of
meer expliciet in de verzen zelf.
De bloemlezing bevat een zeer volledig beeld van het
geschreven werk van Yosa Buson dankzij de variatie: proza, kettingverzen, haiku
tonen steeds een ander artistiek talent van de kunstenaar. De uitgebreide primaire
en secundaire bibliografie en een register van eerste regels (in het Japans)
van de haiku vervolledigen deze prachtige uitgave. Opnieuw een onontbeerlijk
meesterwerk van de hand van Jos Vos, en ook van Yosa Buson.
Yosa Buson: Een mandje aarde, Athenaeum-Polak
en Van Gennep, Amsterdam 2025. 462 p. ISBN 9789025317133. Vertaling uit het
Japans door Jos Vos. Distributie L&M Books
© 2025 | MappaLibri