Angst en schoonheid

Van Bas Heijne — een van de scherpste columnisten van zijn tijd – was al langer bekend dat hij een Couperusfan is. Niet alleen schreef hij een essay bij de voltooiing van de editie van Couperus’ verzamelde werken, ook in zijn boek Echt zien: literatuur in het mediatijdperk (2011) was de Haagse schrijver nadrukkelijk aanwezig. In zijn nieuwe essaybundel, Angst en schoonheid: Louis Couperus, de mystiek der zichtbare dingen, is dus een echte liefhebber aan het woord. Heijne legt bevlogen uit waarom romans als De stille kracht, De boeken der kleine zielen, Van oude menschen, de dingen die voorbijgaan en Iskander meesterwerken zijn. Het zijn boeken die genadeloos de tijd van toen fileren, maar ook vandaag nog steeds iets te zeggen hebben.
Heijnes insteek is vaak biografisch: het gaat over het portret van Couperus, over de huldiging voor zijn zestigste verjaardag, het enige interview dat hij ooit gegeven heeft, zijn persoonlijke wederwaardigheden in Indonesië, zijn homoseksualiteit. Hij komt echter altijd uit bij het werk en de literatuuropvattingen. Daar is een goeie reden voor: Couperus zelf verhief liegen tot kunst en maakte veelvuldig literatuur van zijn leven. Niet voor niets duiken er in veel van zijn romans zelfportretten op en bestaat een groot deel van zijn latere werk uit feuilletons waarin hij over zichzelf vertelt — fel aangedikt en geromantiseerd uiteraard. Dat maakt dat voor Heijne leven en werk onlosmakelijk met elkaar verbonden zijn, maar dat het ook niet zo makkelijk is om te weten te komen wie de schrijver was. Het beeld van Couperus? Traditioneel is dat dit van de geaffecteerde dandy. Heijne stelt dat bij door te wijzen op het feit dat de auteur als een workaholic schreef, steeds op zoek naar geld omdat hij een gat in zijn hand had. De bekende foto’s zijn die van de verfijnde Haagse man, het ware portret is dat van een nomadische, veelzijdige en hardwerkende vakman. Of neem nu de vriend Orlando die in vele stukjes van Couperus opduikt. Volgens Heijne treedt die weliswaar op in waar beleefde anekdotes, maar is het een fictief personage (waarin de schrijver zijn homo-erotische verlangens sublimeert). Een van de meest meeslepende passages in Angst en schoonheid gaat over de persoonlijke ervaringen die ten grondslag zouden liggen aan de beroemde badkamerscène uit De stille kracht, maar het knapst is het stuk over Iskander, Couperus’ laatste en minder vaak gelezen roman. Heijne laat zien dat deze historische roman, net zoals de vandaag nog steeds geliefde boeken Eline Vere en De kleine zielen, een genadeloze kritiek op de contemporaine maatschappij inhoudt.
Heijne is een aanstekelijk pleitbezorger van Couperus’ werk. Hij toont hoe fascinerend de figuur Couperus is, maar tegelijk ook hoe sterk en betekenisvol zijn beste werk nog altijd is.

Bas Heijne, Angst en schoonheid, De Bezige Bij Amsterdam, 2013, 143 p., € 18,9. ISBN 9789023478010. Distributie: WPG Uitgevers

Oorspronkelijk verschenen in de Leeswolf 2013

© 2024 | MappaLibri