Valavond

14+ - Sommige gebeurtenissen tekenen een plaats en raken nooit echt vergeten. En dat is zeker zo als wie ze ooit meemaakte er nog over kan vertellen. Geïntrigeerd door de collaboratie ging Marita De Sterck graven in de verhalen van Mariaburg — of Hoerenburg, zoals de volksmond de gemeente graag noemde. Toen de toenmalige Antwerpse burgemeester Van Cauwelaert prostitutie in zijn stad verbood, verhuisden veel etablissementen immers naar de buurt rond de Kapelsesteenweg in Brasschaat. Een van die historische cafés, de Londres, is de belangrijkste locatie in Valavond. Het is een ‘uitzuipcafé’, waar de serveersters de mannen gezelschap houden zonder ze mee naar boven te nemen, waar vooral aan drank en charmant toneelspel geld verdiend wordt. Mona gaat er werken en ontsnapt zo aan de benauwde boerderij van haar gierige tante en opdringerige oom. Ze leert snel de knepen van het vak, en wordt verliefd op Stan, de jonge bakker. Maar Stan heeft alleen oog voor Marieke. En Marieke heeft dan weer moeite om te kiezen tussen hem en zijn neef Fons. Ze verlangt naar de handen en de mond van Stan, maar wordt aangetrokken door de rustige intelligentie van Fons.
Deze liefdesperikelen spelen zich af tegen de achtergrond van het opkomende fascisme in Duitsland en het steeds grimmiger wordende antisemitisme in Vlaanderen. Met haar gevoel voor volkstaal en volkse karakters weet De Sterck de stemmen uit het Vlaamse dorp tot leven te wekken: de bange, racistische, enggeestige en nijdige stemmen, maar net zo goed die van gefrustreerd verzet. Het dorp komt op de bladzijden tot leven. De lezer zit samen met Mona in het kapsalon van Simone, nipt van de whisky in De Londres en ruikt de geur van duivenuitwerpselen in het kot van Mariekes vader. Die hele sfeer, levensecht en toch een beetje van ons vervreemd, als een gekreukte en vergeelde zwart-witfoto met gekartelde randen die in detail het leven toont van mensen die we niet kennen maar die ons toch bekend voorkomen, is de grote sterkte van Valavond. Menselijke tragiek, verkeerde keuzes en politieke complicaties verweven zich tot een heel sterk sfeerbeeld. Sommige personages kiezen kant: Fons en Marieke voor het verzet, Stans moeder tegen de ‘vreemdelingen’. Andere, zoals Stan, vriezen vast in besluitloosheid en verspelen daardoor alles. En wie zoals Mona in alle naïeve hoogmoed denkt dat er met mensen kan ‘gefoefeld’ worden zoals met drankjes, moet voor de rest van zijn dagen leven met de gevolgen, en de schaamte.
Zintuiglijk schrijven is altijd een van De Stercks grote troeven geweest, en dat bewijst ze ook nu weer. Of het nu gaat over de rauwe beschrijving van een bevalling of de fraaie parallellen tussen het liefdesspel van duiven en de aantrekkingskracht tussen mensen, de woorden zijn raak. De scène waarin het varken Adolf geslacht wordt en Mona voor het eerst zichzelf het besef toestaat over wat de Duitsers, met de hulp van haar eigen dorpsgenoten, aan het aanrichten zijn met de levens van onschuldigen, is er een om kippenvel van te krijgen.
Dergelijke scènes getuigen van gerijpt schrijverschap, en maken ook goed dat de personages eigenlijk iets minder scherp uit de verf komen als persoonlijkheden dan sommige lezers misschien graag zouden willen. Vooral advocaat Gregoor, de sluwe, fascistische patroon van het dorp, blijft steken in een cliché. De lezer krijgt door zijn personage niet meer begrip of inzicht in de redeneringen van het fascisme, en dat is jammer. Want precies deze figuren kunnen ons heel veel leren over hoe de menselijke geest in elkaar steekt. Mona is veel te lang een onschuldige toehoorder van zijn gezwollen verhalen, en scènes die van koude ironie zouden kunnen trillen, slaan hun weerhaken niet ver genoeg uit. Maar al bij al is Valavond beslist het lezen waard. Bovendien biedt het boek, zeker in deze tumultueuze politieke tijden, een interessante invalshoek over het omstreden oorlogsverleden van Vlaanderen.

Marita De Sterck, Valavond, Querido Amsterdam, 2014, 254 p., € 15,99. ISBN 9789045117300. Distributie: WPG Uitgevers

Oorspronkelijk verschenen in de Leeswelp 2014

© 2024 | MappaLibri