Dat wetenschappelijke en boeiende, relevante inhoud kan samengaan met prettige lectuur bewijst Bitterzoet Indië van Pamela Pattynama. De emeritus-hoogleraar koloniale en postkoloniale literatuur- en cultuurgeschiedenis van de Universiteit van Amsterdam gaf haar werk als ondertitel 'Herinnering en nostalgie in literatuur, foto's en films' en dat vat volledig samen waar het boek over gaat. Want – zo toont ze aan – herinnering gaat niet altijd gepaard met nostalgie en nostalgie kan op verschillende manieren geïnterpreteerd worden. Ze putte uit ook uit eigen ervaring, want Pattynama is afkomstig uit zo'n zelfde Indische familie als het type dat steeds weer centraal staat in de besproken boeken en visuele media. Illustraties zijn dan ook afkomstig uit het familiearchief, stills uit films of foto's uit het Indisch Wetenschappelijk Instituut (tegenwoordig een onderdeel van het Tropenmuseum). Pattynama haalt in kort bestek belangrijke romans als Oeroeg en Max Havelaar aan, maar bespreekt vooral de consternatie die ze onder sommige lezers veroorzaakten. Zo speelt auteur Tjalie Robinson (pseudoniem voor Jan Boon, 1911-1974) een belangrijke rol in de kritiek; hij stond een zelfbewustzijn voor bij de Indo's en een realiteitszin bij de Nederlanders over wat er gebeurd is. Bovendien streed hij daar via zijn eigen tijdschrift en tal van literaire werken en essays voor. Pattynama laat zien hoe klassiekers uit de Indische literatuur verfilmd werden en hoe tweede en derde generatie migranten uit de vroegere kolonie het land van hun voorouders in hun kunst van vandaag verbeelden. Zo kan het zijn dat Pattynama het toneelwerk van Bodil de la Parra en Nadja Hüpscher uit 2014 bespreekt, of de theatervoorstelling Daar werd wat groots verricht, waarin Diederik van Vleuten op het podium ingaat op zijn eigen familiegeschiedenis (en dat wegens groot succes ook in 2015 nog in de theaters te zien zal zijn). Pattynama merkt op dat het verleden dat Insulinde en Nederland bindt nog veel mensen raakt. Dat is ook zo bij de film Kinderjaren van Piet Oomes (2006), waarin de regisseur probeert contact te krijgen met zijn moeder door met haar naar het land van haar jeugd te reizen. Kortom, Pattynama is zeer breed in haar aanpak van het thema, maar kiest er gelukkig voor om de bekende wegen te verlaten. Ze heeft het immers niet alleen over wat traditioneel gezien wordt als Indische literatuur, maar gaat vooral in op de ontvangst daarvan door zij die rechtstreeks betrokken waren bij wat er gebeurde in de Oost (en door hun nazaten). Die stem wordt te zelden gehoord en Pattynama zorgt er voor dat een breder publiek kennis kan nemen van de diversiteit van het onderwerp. Ze zorgt er bovendien voor dat ook minder bekende films en boeken aan bod komen. Die veelheid maakt van Bitterzoet Indië boeiende literatuur, gedegen onderbouwd, mede door de uitgebreide bibliografie en de zeer uitgebreide noten achterin. Bovendien laat ze de tijdslijn van haar werk doorlopen tot vandaag, wat ervoor zorgt dat ook hedendaagse kunst een plek krijgt. Noodzakelijke literatuur die het begrip over de relatie tussen indo's en Nederlanders vroeger en nu versterkt, maar die een minimum aan voorkennis over het onderwerp vereist.
Pamela Pattynama, Bitterzoet Indië, Prometheus Amsterdam, 2014, 2698 p., ill. € 24,95. ISBN 9789035132955. Distributie: WPG Uitgevers
Oorspronkelijk verschenen in de Leeswolf 2014
© 2024 | MappaLibri