"Het boek waarover heel Duitsland spreekt", verkondigt het omslag. Martin Walsers roman Tod eines Kritikers deed in de lente 2002 stof opwaaien nog voor hij verschenen was. De 'Frankfurter Allgemeine' weigerde de tekst voor te publiceren omdat hij antisemitisch zou zijn en gericht tegen de literaire criticus en tv-ster Marcel Reich-Ranicki. Een storm in een glas water, blijkt achteraf. Het personage André Ehrl-König lijkt inderdaad als twee druppels water op de ijdele 'of-of'-criticus, voor wie een boek alleen goed of slecht kan zijn. Zijn druk bekeken tv-programma 'Spreekuur' is gemodelleerd naar het roemruchte 'Literarisches Quartett'. In het verhaal wordt de door Ehrl-König onrechtvaardig behandelde schrijver Hans Lach verdacht van moord op de raadselachtig verdwenen criticus. De verteller gelooft in diens onschuld en zoekt diverse personen op die meer van de zaak zouden kunnen afweten. Een gelegenheid om de stercriticus uit verschillende hoeken in een slecht daglicht te stellen. Uiteindelijk blijkt de criticus niet vermoord, maar gewoon even uit circulatie te zijn geweest voor een van zijn erotische escapades, en Hans Lach de verteller van het hele verhaal. Van antisemitisme kan geen sprake zijn (het woord 'jood' komt zelfs nauwelijks voor), wel van een venijnige afrekening van de auteur Walser met de criticus Reich-Ranicki.
Er valt over diens geborneerde literatuuropvattingen en zelfgenoegzame kritische praktijk veel te zeggen, in ieder geval meer dan het voorspelbare societygeroddel waar Walser de helft van zijn roman mee vult. Tot een ernstige reflectie over ontsporingen van de kritiek of een analyse van macht in het gemediatiseerde literaire veld draagt de roman niets bij. Of Hans Lachs roman met de omineuze titel Meisjes zonder teennagels ten onrechte door de criticus is verworpen, is trouwens zeer de vraag.
Walser blijft met dit boek zwaar onder zijn niveau. De stijl is omslachtig en ongeïnspireerd, de satirische passages zo subtiel als een karnavalsstoet. Een aantal motieven wordt tot vervelens toe herhaald. De vaak potsierlijke reflecties van de schrijver Hans Lach zijn nauwelijks met de handeling verbonden en lijken meer een gelegenheid voor Walser om ongebruikt materiaal alsnog te publiceren. Het enige geloofwaardige personage is de psychoot Mani Mani, een marginale figuur met wie Lach een tijdje samen wordt opgesloten. In zijn afgrondelijke overpeinzingen flitst nog even iets op van de intrigerende schrijver die Walser ooit is geweest. Maar ook die verhaaldraad is nauwelijks in het verhaal geïntegreerd. Ondanks alle ophef een roman die het best vlug in de vergeethoek raakt, omdat hij eerder de schrijver Walser dan de geviseerde criticus in diskrediet brengt.
Martin Walser, Dood van een criticus, De Geus Breda, 2003, 222 p., € 19,9. ISBN 9044503200. Vert. van: Tod eines Kritikers door Lukkenaer, Pim
Oorspronkelijk verschenen in de Leeswolf 2003
© 2024 | MappaLibri