Het is een natuurlijke
behoefte
Sinds
de aanslagen op Charlie Hebdo staat de strijd voor het vrije woord weer volop
in de belangstelling.Verhulsts op één na nieuwste boek, Het leven gezien van beneden, sluit aan bij dit thema en is zelfs
opgedragen aan het vrije woord. ‘Voor het vrije woord. Voor hem die er voor
vochten en vechten. Voor hen die er nog voor zullen hebben te vechten,’ zo
luidt de opdracht in het begin van het boek. Dit lijkt een eerste aanzet voor
een geëngageerd boek: een boek met een boodschap over actuele maatschappelijke
kwesties. Dit pad van het engagement bewandelt Verhulst ook met zijn andere
nieuwe boek Spoo pee doo, dat handelt
over de terroristische aanslagen en juist vanwege het actuele onderwerp in
razendsnel tempo is verschenen.
Het leven gezien van
beneden speelt zich grotendeels af in Bulgarije onder communistisch regime.
De hoofdpersoon is Liliya Dimova, vrouw van de schrijver Anton Cherkezov.
Liliya koestert een grote verachting voor de Bulgaarse schrijver Michail
Sjolochov, winnaar van de Nobelprijs voor literatuur. Deze voorman van het
socialistisch realisme en spreekbuis van de communisten is ook nog verwikkeld
in een plagiaatkwestie. Liliya’s verachting voor hem laat ze blijken door
letterlijk haar kont af te vegen met zijn boeken. Haar man neemt op
vergelijkbare wijze wraak voor het feit dat het communistisch regime zijn werk
verbiedt. Hij heeft een legertje van strontonauten: duiven die hij opleidt om
communistische monumenten van een laagje duivenpoep te voorzien.
Dit is in het kort,
met uitzondering van het tragische einde, de lichtelijk vulgaire verhaallijn
van Het leven gezien van beneden. De
cynische humor uit doet sterk aan eerder werk van Verhulst denken zoals Godverdomse dagen op een godverdomse bol.
Een mooi voorbeeld zijn ‘De Vijf Voornaamste Regels Voor De Intelligentsia’:
‘1. Denk niet.
2. Als u toch denkt, verwoord dan uw gedachten niet.
3.
Als u toch uw gedachten verwoordt, schrijf ze dan niet neer.
4.
Als u toch uw gedachten heeft neergeschreven, onderteken ze dan niet met uw
eigen naam.
5. Als u toch uw schrijfsels heeft ondertekend met uw
naam, kom dan achteraf niet klagen.’
De roman toont ons hoe men in
Bulgarije omging met artistiek talent: Cherkezov kan kiezen tussen afgevoerd
worden naar het kamp Belene of als redacteur zijn schrijverstalent inzetten
voor het communistische regime in plaats van ertegen. Het boek toont echter ook
het kleine verzet tegen het systeem, al dan niet met het gebruik van eigen
excrementen, vergelijkbaar met het verzet van de hoofdpersoon in De man die werk vond van Brusselmans. In
dit verhaal, waarin de werkloosheid van de jaren zeventig centraal staat, laat
de hoofdpersoon graag een persoonlijke stempel achter in de boeken van
bibliotheek waarin hij te werk gesteld is, uit stil verzet tegen het systeem
waarin hij afgescheept wordt met een nutteloos baantje.
Aanvankelijk stond ik sceptisch
tegenover Verhulsts laag bij de grondse onderwerp ‘kak’ en vroeg ik me of
Verhulst zich daadwerkelijk in wil zetten voor het vrije woord of eerder de
spot ermee wil drijven. Bij nader inzien denk ik dat het schijt hebben aan de
wereld uit het boek van Verhulst te vergelijken is met het engagement van Louis
Paul Boon dat gaat van ‘Schop de mensen tot zij een geweten krijgen’ tot ‘wat
heeft het alles voor zin?’ Liliya en Anton (en misschien ook Verhulst) zijn
diep begaan met de wereld, maar kunnen – omdat hen het zwijgen wordt opgelegd –
niet verder komen dan deze cynische daden van verzet. Het heeft geen zin, want
Michail Sjolochov zal nooit weten wat Liliya met zijn boeken doet, noch zal het
communistisch regime weten dat hun monumenten bewust ondergekakt worden. En
toch kunnen ze hun stille verzet niet laten: het is een natuurlijke behoefte.
Amsterdam : Atlas Contact 2016, 157 p. ISBN 978 90
254 4944 5. Distributie: Veen Bosch & Keuning
© 2023 | MappaLibri