Het is 1937 en de achttienjarige Franz wordt vanuit de provincie naar Wenen gestuurd om er in de leer te gaan bij Otto Trsnjek, die op de Währingerstrasse een kranten- en rookwarenwinkeltje uitbaat.
Dat is om de hoek bij de Berggasse, en dat is een in de Oostenrijkse hoofdstad een haast mythische straat, want daar woont Sigmund Freud, grondlegger van de psychoanalyse en sigarenliefhebber. De jonge
Franz, die verliefd wordt en worstelt met de wijze waarop hij met zijn
gevoelens moet omgaan, trekt z’n stoute schoenen aan en gaat te raadde bij
Freud, die in ruil voor een paar heerlijke Havanna’s zowat zijn persoonlijke
liefdescoach wordt.
Dat is een hoogst vermakelijk
verhaal, waarin clichés over de liefde en Freuds opvattingen daaromtrent
geestig aan bod komen, maar De Weense
sigarenboer is – gelukkig – meer dan dat. De roman speelt namelijk tegen de
achtergrond van het opkomende nationaalsocialisme en het daarmee gepaard gaande
antisemitisme dat Wenen in zijn ban krijgt. Het begint met het bekladden van de
winkel van Trsnjek en eindigt met zijn deportatie.
Robert Seethaler slaagt erin om
de sluipende manier waarop de extreemrechtse ideeën opgang doen duidelijk te
maken. Aan de hand van verschillende taferelen en kleine anekdotes toont hij
hoe de verhoudingen in de stad veranderen, hoe de bruinhemden steeds meer macht
krijgen en steeds driester te werk gaan. Freud – van Joodse komaf – zal
uiteindelijk zijn biezen pakken en naar Londen verhuizen; Franz daarentegen zit
gevangen in zijn eigen land en zal na een daad van verzet helaas hetzelfde lot
beschoren zijn als zijn leermeester.
Wat op het eerste gezicht een
vermakelijke roman lijkt over het volwassen worden en het seksuele ontwaken van
een tiener, daarbij geholpen door een wereldberoemde zielenknijper, blijkt bij
nader toezien een grimmig portret van de gespannen Weense situatie net voor het
uitbreken van de Tweede Wereldoorlog. De
Weense sigarenboer biedt een opmerkelijk genuanceerd beeld van die periode
omdat Seethaler heel uiteenlopende personages en reacties aan bod laat komen:
Weners die het nieuwe regime genegen zijn, meelopers, bangeriken,
inwijkelingen, joden, critici van de nazi’s, de beroemdheid die waarschijnlijk
enkel omwille van zijn status en rijkdom weet te ontsnappen. Elk van hen heeft
een andere manier om zich te verhouden tot de nieuwe politieke realiteit. Het
maakt dat de auteur subtiel duidelijk weet te maken hoe het sluipende gif van
het nazisme het dagelijkse leven en de menselijke verhoudingen aantast op alle
niveaus van de bevolking.
Robert Seethaler: De Weense sigarenboer, De Bezige Bij,
Amesterdam 2017, 255 p. ISBN 9789023471608.
Vertaling van Der Trafikant
door Liesbeth Van Nes. Distributie: WPG Uitgevers
© 2024 | MappaLibri