Terug naar Reims

Er zijn verschillende manieren om succes te hebben, en dat geldt ook voor boeken. Soms zijn boeken instant bestsellers. Ze liggen nog niet goed en wel in de winkel of ze worden al herdrukt, vertaald en verfilmd. Maar er zijn ook boeken voor wie de eeuwige roem pas na een langzame opmars werkelijkheid wordt. Dat geldt ook voor Terug naar Reims, de met vitriool doorspekte memoires van de Franse intellectueel Didier Eribon.
 
Het boek is inderdaad niet nieuw. Het verscheen al in 2009 in het Frans, en door de jaren heen werden er 100.000 exemplaren van verkocht. De Duitse top- en cultregisseur Thomas Ostermeier maakte er een theatervoorstelling van. Pas afgelopen jaar verschenen een Spaanse en Engelse vertaling, en nu dus ook een in het Nederlands. Na al die jaren van gestaag stijgend succes, hangt er nu een buzz rond het boek die nog niet meteen zal gaan liggen: het boek lijkt met de dag actueler te worden. Dat is niet verwonderlijk, want Terug naar Reims is een messcherpe analyse van hoe de politieke kaste in Frankrijk de arbeidersklasse systematisch in de kou heeft laten staan. En dat is niet alleen in Frankrijk zo.

Didier Eribon wordt geboren in een arbeidersgezin in Reims. Hij is een schoolvoorbeeld van een kind in kansarmoede. Zijn vader drinkt, zijn ouders zijn arm en laaggeschoold, en zowel hun werk in de fabriek als hun huwelijk lijken eerder een straf dan iets waarvoor je überhaupt zou willen leven. Hun bestaan lijkt door haat gedreven – een verklaring daarvoor vindt Eribon in een citaat uit James Baldwins boek over de dood van zijn vader, Notes of a native son: ‘Ik denk dat een van de redenen waarom mensen zo halsstarrig aan hun haat vasthouden is dat ze heel goed weten dat, wanneer de haat eenmaal is verdwenen, ze zullen geconfronteerd worden met hun pijn.’
 
Wanneer blijkt dat Didier het als enige van de hele familie niet slecht doet op school, staan zijn ouders toe dat hij gaat studeren. Het is niet met volle goesting, integendeel, maar ze gedogen zijn drang naar kennis en persoonlijke vooruitgang. Het is ook een voorzichtig keerpunt in zijn leven, dat stilaan verschuift richting Parijs, richting een heel ander leven, waar intellectueel zijn geen scheldwoord meer is en bovenal: waar hij zijn homoseksualiteit kan beleven en ontwikkelen zonder bang te moeten zijn dat hij er door zijn eigen ouders en door de rest van zijn omgeving voor uitgescholden wordt. Uiteindelijk verbreekt Eribon alle contact met zijn familie.
 
In Parijs bouwt hij een nieuw bestaan op. Hij gaat er om met de grote intellectuelen, mag Michel Foucault tot zijn persoonlijke vrienden rekenen, hij schrijft voor de kranten en tijdschriften die er toe doen. Maar ook ontdekt hij verder zijn homoseksualiteit als iets dat maatschappelijk aanvaard wordt, als iets dat geleefd en beleefd mag worden. Het is alsof Eribon pas nu, als jongeman, zijn puberteit beleeft.

Wanneer hij van zijn moeder te horen krijgt dat zijn vader na een lang ziekbed dood en intussen ook al begraven is, gaat Eribon de strijd met zijn demonen aan: hij gaat terug naar Reims. Niet zozeer letterlijk, maar hij gaat wel de confrontatie aan met zijn verleden. Met de afkomst die hem, dat beseft hij maar al te goed, nooit heeft losgelaten. Want met zo’n afkomst is het als met inktvlekken: je kan proberen ze weg te wassen, je kan er iets
overleggen, maar echt weggaan doen ze nooit. 
 
‘[…] je kunt het verleden niet veranderen. Je kunt je alleen afvragen hoe je omgaat met een beschamende familiegeschiedenis. Hoe kom je in het reine met de verschrikkingen van weleer, als je onvermijdelijk, ondanks jezelf, maar ondanks alles, deel uitmaakt van die genealogie?’
 
Je komt er helemaal niet mee in het reine, dat is uiteindelijk de conclusie die Eribon moet trekken. Je maakt er deel van uit, je afkomst zit onder je vel, kleeft aan elke porie, zelfs als je een van de weinigen bent die er op het eerste gezicht aan is kunnen ontsnappen. Terug naar Reims is daarmee dus geen vrolijk boek, maar als er één boek is dat je in deze onophoudelijke verkiezingstijden moet lezen, laat het dan dit zijn.
 
Didier Eribon: Terug naar Reims, Leesmagazijn, Amsterdam 2018, 207 p. ISBN 9789491717574. Vertaling van Retour à Reims door Sanne Van der Meij. Distributie Elkedag Boeken

© 2024 | MappaLibri