De man die geen hekel had aan Joden

De man die geen hekel had aan Joden is Chaja Polaks literaire antwoord op Oorlogsouders (Just Publishers 2017) van Isabel van Boetzelaer. Oorlogsouders was immers het portret van een dochter van een man die tijdens de Tweede Wereldoorlog vrijwillig tot de Waffen-SS toetrad. Chaja Polak schreef eerder een twaalftal romans, waarin haar Joodse achtergrond vaak een bepalende rol speelt.
 
Het felle en eerlijke betoog van Chaja Polak laat geen spaander heel van de pogingen van Van Boetzelaer een beeld te schetsen van wat haar vader deed in de oorlog – als Unterscharführer was Willem van Boetzelaer namelijk verantwoordelijk voor het oppakken van Joden. Ook Polaks ouders werden weggevoerd. De man die aanbelde en haar vader meenam, werd later een van de naaste medewerkers van Van Boetzelaer. Polaks vader stierf overigens in Dachau; haar moeder overleefde Auschwitz.
 
Willem baron van Boetzelaer kreeg wél een proces na de oorlog, maar werd na twaalf jaar opsluiting gratie verleend. In het boek dat zijn dochter over hem schreef, worden zijn daden enigszins vergoelijkt, en zeker geminimaliseerd. Veel van zijn misdaden worden verzwegen. Chaja Polak is bij het lezen van Oorlogsouders dan ook geschokt door de (gespeelde) naïviteit van de schrijfster. Ook hekelt ze de groeiende actuele tendens dat in een oorlog ‘iedereen een beetje slachtoffer en een beetje dader was’ – deze nivellering van misdaden in de oorlog kan zij, net als vele andere slachtoffers niet accepteren. Dat eminente historici als Ad van Liempt het boek van van Boetzelaer aanprijzen, stuit Polak dan ook hevig tegen de borst.
 
In De man die geen hekel had aan Joden gaat Chaja Polak op zoek naar de feitelijke waarheid. Ze beschrijft haar vroegste jeugd, ondergedoken met haar ouders, tot zij worden opgepakt door een naaste medewerker van Van Boetzelaer. De kleine Chaja (geb. 1941) wordt opgevangen en ziet haar moeder pas jaren later terug. Wanneer ze Oorlogsouders onder ogen krijgt, besluit ze onderzoek te doen naar de feiten. Ze probeert onder meer in contact te treden met Ad van Liempt om haar visie op de feiten weer te geven, maar dat loopt uit op een teleurstelling. Ook haar verdere pogingen om via kranten en televisie een genuanceerder – lees volledig en eerlijk – beeld te geven van de daden van Willem van Boetzelaer, hebben maar beperkt succes. Want hoewel het komt tot een herziene versie van Oorlogsouders, wordt aan de kern van het verhaal, namelijk dat Willem wel degelijk een nazi was die wist wat hij deed en via een enkele ‘goede’ daad slechts zichzelf probeerde veilig te stellen, niet geraakt.
 
In De man die geen hekel had aan Joden beschrijft Chaja Polak haar zoektocht naar de waarheid, en haar frustratie over het feit dat zelfs de échte slachtoffers, namelijk zij die niet overleefden, niet altijd meer gehoord worden. Voor de misdaden van Van Boetzelaer vindt Polak aanwijzingen in tal van studies. Samen met haar broer, de documentairefilmer Hans Fels, gaat ze bovendien in het Centrale Archief Bijzondere Rechtspleging op zoek naar bewijzen dat Willem van Boetzelaer wist wat hij deed. Het zijn dezelfde dozen met documenten die zijn dochter gebruikt heeft voor het schrijven van Oorlogsouders – het is dus onmogelijk dat zij niet op de hoogte was van de daden van haar vader.
 
Polak slaagt er op overtuigende manier in om aan te tonen dat het essentieel is om alert te blijven, om te blijven lezen in authentieke stukken en weerwoord te bieden aan zij die proberen het verleden toe te dekken. Ze raadt Isabel van Boetzelaer en consoorten het werk van Primo Levi, Béla Zsolt, Abel Herzberg of Jona Oberski aan – zovelen die de waanzin van de oorlog van nabij zagen en beschreven (want als nakomeling baseerde Isabel van Boetzelaer, geboren in 1961, zich op de verhalen van haar moeder, herinneringen die ‘niet geheel accuraat’ zijn, zoals ze later zal toegeven).
 
Hoewel Polaks boek enigszins pamflettistisch aan kan doen, is het een eerlijk verslag van iemand die haar dierbare verloor in de oorlog, een stem waar ook door de jongere generaties naar geluisterd moet worden.
 
Chaja Polak: De man die geen hekel had aan Joden, Atlas Contact, Amsterdam 2018, 152 p. ISBN 9789045037691. Distributie VBK België 

© 2024 | MappaLibri