Gerhard Rühm (°1930) is veelzijdig:
hij is schrijver, componist en beeldend kunstenaar. Samen met enkele andere
Oostenrijkse kunstenaars, onder wie Konrad Bayer en Oswald Wiener, behoorde hij
tot de Wiener Gruppe, een groep die de literatuur tussen 1954 en 1964 drastisch
wou vernieuwen. Ze werden beïnvloed door o.a. het dadaïsme, het surrealisme en
uiteenlopende figuren als Markies de Sade, Max Stirner en Ludwig Wittgenstein. De
bedoeling was om via de vorm de literatuur te vernieuwen. Daarom schreven ze visuele
poëzie, klankgedichten en gebruikten ze de techniek van de montage. Rühm zelf
werd in zijn werk dat gemaakt werd na de periode van de Wiener Gruppe, ook geïnspireerd
door Kurt Schwitters , Gertrude Stein en August Stramm. Hij kreeg talrijke
literaire prijzen.
Het volledige werk van Rühm wordt uitgegeven in maar liefst tien banden.
In het Nederlands is jammer genoeg erg weinig vertaald. De reden daarvoor is
dat taalexperimenten geen commerciële producten zijn. Ook is het moeilijk om sommige
teksten van Rühm te vertalen en dan denk ik bijvoorbeeld aan de teksten waarin
het visuele van groot belang is of de werken waarin dialect wordt gebruikt. Wel
publiceerde het tijdschrift Raster enige teksten. In boekvorm verscheen
in 2006 bij de kleine Gentse uitgeverij Zegwerk een en ander, waarin poëzie
en korte toneelstukken werden opgenomen. Nu voegt Uitgeverij Vleugels daar een erg
mooi boek aan toe.
In een speciaal voor deze uitgave geschreven tekst, te vinden op de
website van de uitgeverij, noemt de auteur het
raam een ‘leestekst’ omwille van de visuele kwaliteiten. De tekst gaat over
een geslachtsgemeenschap. Een vrouw leunt door het raam, een man penetreert
haar eerst met een vinger, daarna met zijn penis. Er wordt beschreven zonder pornografische
taal te gebruiken. De stukken die zijn afgedrukt in het zwart zijn geschreven
in de eerste persoon enkelvoud: een vrouw kijkt naar buiten, voelt het
naderende onweer aankomen, merkt de groentehandelaar op, enzovoort. De stukken
in het rood beschrijven de geslachtsdaad, gezien vanuit het perspectief van de
man in de derde persoon enkelvoud. De bladzijden vormen drie kolommen waarvan
enkel de middelste is bedrukt, zodat het boek een dunne strook tekst bevat.
Bovendien begint de tekst al op de cover van het boek en gaat meteen door op de
eerste pagina. Er is dus geen titelblad. Ook zijn er geen alinea’s, bevat de
tekst geen interpunctie of hoofdletters, zijn de pagina’s niet genummerd en is
er geen colofon. De titel, auteur, oorspronkelijke titel, vertaler (Erik de
Smedt) en uitgeverij staan wel, in het rood, tussen de al begonnen zwarte tekst,
op de voorplat. Op de achterkant van het boek staan het jaar van uitgave en het
ISBN, het eerste in het rood, het tweede in het zwart.
Het lezen van het raam is
een ontregelende activiteit. Dat komt in de eerste plaats door de wisselende
perspectieven waardoor de lezer telkens opnieuw zijn mentale focus dient bij te
stellen. Maar ook dient dezelfde tekst meerdere keren te worden gelezen om de
zinnen te kunnen reconstrueren. Op inhoudelijk vlak is de tekst misschien nog
het meest bevreemdend. Hoewel er duidelijk een interactie gaande is tussen twee
personen, blijkt dat niet uit het perspectief van de vrouw. Zij kijkt naar
buiten, denk na en herinnert zich gebeurtenissen. Er is geen enkele verwijzing
naar een man die haar penetreert, geen enkel teken van genot. Daarom is het, in
mijn interpretatie, niet geheel duidelijk of de auteur een gelijktijdige
gebeurtenis heeft beschreven. Misschien lopen de verhalen niet parallel.
das fenster verscheen
oorspronkelijk in 1955. De definitieve herwerkte tekst stamt uit 1966. Naar
aanleiding van het voorlezen van de tekst via de radio ontstond er ophef bij kerkelijke
vertegenwoordigers uit het programmabestuur over de erotische inhoud. De auteur
schrijft in de hierboven aangehaalde tekst dat zulke tijden van culturele
bekrompenheid intussen voorbij zijn. Daar kan over worden gediscussieerd. Hoe
dan ook is het een intens genot om het raam te lezen en te herlezen. De
vormgeving ervan is bovendien van de mooiste die ik de afgelopen tijd heb
gezien. Het boek is op 150 exemplaren gedrukt en heeft dus bibliofiele waarde.
Gerhard Rühm: het
raam, Vleugels, Bleiswijk 2020, 38 p. Vertaling van das fenster door Erik de
Smedt. ISBN 9789493186019
© 2024 | MappaLibri