het raam

Gerhard Rühm (°1930) is veelzijdig: hij is schrijver, componist en beeldend kunstenaar. Samen met enkele andere Oostenrijkse kunstenaars, onder wie Konrad Bayer en Oswald Wiener, behoorde hij tot de Wiener Gruppe, een groep die de literatuur tussen 1954 en 1964 drastisch wou vernieuwen. Ze werden beïnvloed door o.a. het dadaïsme, het surrealisme en uiteenlopende figuren als Markies de Sade, Max Stirner en Ludwig Wittgenstein. De bedoeling was om via de vorm de literatuur te vernieuwen. Daarom schreven ze visuele poëzie, klankgedichten en gebruikten ze de techniek van de montage. Rühm zelf werd in zijn werk dat gemaakt werd na de periode van de Wiener Gruppe, ook geïnspireerd door Kurt Schwitters , Gertrude Stein en August Stramm. Hij kreeg talrijke literaire prijzen.
 
Het volledige werk van Rühm wordt uitgegeven in maar liefst tien banden. In het Nederlands is jammer genoeg erg weinig vertaald. De reden daarvoor is dat taalexperimenten geen commerciële producten zijn. Ook is het moeilijk om sommige teksten van Rühm te vertalen en dan denk ik bijvoorbeeld aan de teksten waarin het visuele van groot belang is of de werken waarin dialect wordt gebruikt. Wel publiceerde het tijdschrift Raster enige teksten. In boekvorm verscheen in 2006 bij de kleine Gentse uitgeverij Zegwerk een en ander, waarin poëzie en korte toneelstukken werden opgenomen. Nu voegt Uitgeverij Vleugels daar een erg mooi boek aan toe.
 
In een speciaal voor deze uitgave geschreven tekst, te vinden op de website van de uitgeverij, noemt de auteur het raam een ‘leestekst’ omwille van de visuele kwaliteiten. De tekst gaat over een geslachtsgemeenschap. Een vrouw leunt door het raam, een man penetreert haar eerst met een vinger, daarna met zijn penis. Er wordt beschreven zonder pornografische taal te gebruiken. De stukken die zijn afgedrukt in het zwart zijn geschreven in de eerste persoon enkelvoud: een vrouw kijkt naar buiten, voelt het naderende onweer aankomen, merkt de groentehandelaar op, enzovoort. De stukken in het rood beschrijven de geslachtsdaad, gezien vanuit het perspectief van de man in de derde persoon enkelvoud. De bladzijden vormen drie kolommen waarvan enkel de middelste is bedrukt, zodat het boek een dunne strook tekst bevat. Bovendien begint de tekst al op de cover van het boek en gaat meteen door op de eerste pagina. Er is dus geen titelblad. Ook zijn er geen alinea’s, bevat de tekst geen interpunctie of hoofdletters, zijn de pagina’s niet genummerd en is er geen colofon. De titel, auteur, oorspronkelijke titel, vertaler (Erik de Smedt) en uitgeverij staan wel, in het rood, tussen de al begonnen zwarte tekst, op de voorplat. Op de achterkant van het boek staan het jaar van uitgave en het ISBN, het eerste in het rood, het tweede in het zwart.
 
Het lezen van het raam is een ontregelende activiteit. Dat komt in de eerste plaats door de wisselende perspectieven waardoor de lezer telkens opnieuw zijn mentale focus dient bij te stellen. Maar ook dient dezelfde tekst meerdere keren te worden gelezen om de zinnen te kunnen reconstrueren. Op inhoudelijk vlak is de tekst misschien nog het meest bevreemdend. Hoewel er duidelijk een interactie gaande is tussen twee personen, blijkt dat niet uit het perspectief van de vrouw. Zij kijkt naar buiten, denk na en herinnert zich gebeurtenissen. Er is geen enkele verwijzing naar een man die haar penetreert, geen enkel teken van genot. Daarom is het, in mijn interpretatie, niet geheel duidelijk of de auteur een gelijktijdige gebeurtenis heeft beschreven. Misschien lopen de verhalen niet parallel.
 
das fenster verscheen oorspronkelijk in 1955. De definitieve herwerkte tekst stamt uit 1966. Naar aanleiding van het voorlezen van de tekst via de radio ontstond er ophef bij kerkelijke vertegenwoordigers uit het programmabestuur over de erotische inhoud. De auteur schrijft in de hierboven aangehaalde tekst dat zulke tijden van culturele bekrompenheid intussen voorbij zijn. Daar kan over worden gediscussieerd. Hoe dan ook is het een intens genot om het raam te lezen en te herlezen. De vormgeving ervan is bovendien van de mooiste die ik de afgelopen tijd heb gezien. Het boek is op 150 exemplaren gedrukt en heeft dus bibliofiele waarde.
 
Gerhard Rühm: het raam, Vleugels, Bleiswijk 2020, 38 p. Vertaling van das fenster door Erik de Smedt. ISBN 9789493186019 

© 2024 | MappaLibri