Alexander Lernet-Holenia is een in ons taalgebied minder
bekende land- en tijdgenoot van Stefan Zweig en Joseph Roth. Er is nauwelijks
werk van hem vertaald in het Nederlands, maar met de publicatie van de twee
novelles die beschouwd worden als het sterkste werk van deze Oostenrijkse
schrijver, Baron Bagge en Mona Lisa, wordt daar nu verandering in
gebracht. Martin Michael Driessen, die eerder met De wonderbaarlijke geschiedenis van Peter Schlemihl van Adalbert
von Chamisso een kleinood uit de Duitse literatuur beschikbaar maakte (Van
Oorschot 2018), ontsluit nu ook deze klassiekers voor het Nederlandstalige
publiek.
In Baron Bagge vertelt het titelpersonage
het verhaal van wat hem in 1915 overkomen is. Hij behoorde tot een
Oostenrijks-Hongaarse cavalerie-eenheid die in het kader van het Gorlic-Tarnow-offensief
een verkenningsopdracht uitvoert. Bagges comandant Semler draagt zijn
manschappen op om een aanval uit te voeren op het Russische leger, en hoewel ze
weinig kans lijken te maken tegen de met machinegeweren uitgeruste Russen,
slagen ze erin hen te verslaan zonder noemenswaardige verliezen. Bagge zelf
wordt enkel geraakt door een steentje. Ze trekken het land in, vinden er geen
tegenstand en worden door de plaatselijke bevolking met open armen onthaald.
Bagge wordt
verliefd op Charlotte Szent-Kiraly, een meisje van wie zijn moeder ooit
voorspeld heeft dat hij met haar zou trouwen, en hij huwt haar. Maar Semler wil
verder trekken om alsnog de vijand te verslaan. Als Bagge bij het afscheid zegt
snel terug te keren, bezweert Charlotte hem dat ze elkaar nooit meer zullen
terugzien. Na vijf dagen komt Bagges eenheid bij een gouden brug. De meeste
soldaten trekken die over, maar Bagge weigert… en wordt wakker. Hij blijkt
helemaal niet slechts geraakt door een steentje, maar getroffen door een kogel.
Alles wat hij heeft meegemaakt, blijkt een droom te zijn geweest, waardoor het
verhaal een magisch-realistisch karakter krijgt. De gouden brug is natuurlijk
de overgang van leven naar dood. Die steekt Bagge nog niet over, maar hij
betaalt wel een prijs, want hij kan sindsdien nog moeilijk het onderscheid
maken tussen fantasie en realiteit.
Mona Lisa speelt in 1502. De Franse koning geeft een van zijn
maarschalken de opdracht naar Italië te reizen. Die belandt met zijn gevolg bij
Leonard Da Vinci, waar er een dispuut ontstaat over het aantal poten van een
vlieg. Wanneer de jonge edelman Bougainville de opdracht krijgt een exemplaar
van dat insect te vangen en die daartoe een gordijn openschuift, komt hij oog
in oog te staan met de ‘Mona Lisa’. Bougainville raakt geobsedeerd door de vrouw
die erop is afgebeeld en keert de volgende dag terug om te weten te komen wie
het model is. Hoewel Da Vinci staande houdt dat ze niet bestaat, kan de man dat
niet geloven. De vrouw op het schilderij heeft hem zo sterk in zijn greep dat
hij zijn verstand verliest. Als zij ‘La Gioconda’ is, dan moet ze de vrouw van
Giocondo zijn, de man die met het overlijden van zijn echtgenote Mona Lisa voor
de derde keer weduwnaar is geworden.
Omdat Bougainville niet kan geloven dat ze dood is, opent hij
haar graf en wanneer dat leeg blijkt te zijn, denkt hij dat haar echtgenoot
haar verbergt. Hij voert een raid uit op diens huis en hoewel hij daarvoor door
zijn officier met huisarrest wordt gestraft, gaat hij de volgende dag terug en
doodt er een vriend des huizes die hij ervan verdenkt de minnaar van Mona Lisa
te zijn. Dat moet hij bekopen met de doodstraf en net voor de uitvoering
daarvan passeert Da Vinci bij de ongelukkig verliefde man en volgt een reflectie
over werkelijkheid en afbeelding.
Thematisch zijn deze novelles dus verwant. Ze gaan allebei
over de grens tussen realiteit en fictie, en over de gevaren wanneer die met
elkaar verward worden. Daarmee heeft Lernet-Holenia in het interbellum, wanneer
deze verhalen oorspronkelijk verschijnen, een erg (post)moderne thematiek te
pakken. Dat is de reden dat ze nog steeds lezenswaardig zijn, ondanks het feit
dat de kaderverhalen waarin de vertellingen zijn ingebed nogal geforceerd
overkomen.
Alexander Lernet-Holenia: Baron Bagge / Mona Lisa. Twee novellen,
Van Oorschot, Amsterdam, 2021, 144 p. ISBN 9789028212404. Vertaling van Der
Baron Bagge ; Mona Lisa door Martin Michael Driessen. Distributie Elkedag
Boeken
© 2024 | MappaLibri