Chris Ceustermans debuteerde in 2018 als
biograaf met het ietwat schrijnende levensverhaal van de schrijver J.M.H.
Berckmans (1953-2008). Amper drie jaar later heeft hij ook het leven van literator
Emmanuel de Bom (1868-1953) te boek gesteld, wat een waar huzarenstukje mag
heten, aangezien hun levens helemaal niet overlappen. Ceustermans heeft zich op
korte tijd helemaal ingewerkt in de Nederlandstalige literatuurgeschiedenis van
de Van Nu en Straks-beweging tot enkele jaren na de Tweede Wereldoorlog.
Emmanuel de Bom leefde in een tijd dat men het met slechts
een diploma middelbaar onderwijs ver kon schoppen: hij begon in 1886 als ‘klerk
van tweede klasse’ bij het bureel van de burgerlijke stand van de stad
Antwerpen en eindigde als directeur van de Antwerpse stadsbibliotheek, de
huidige Erfgoedbibliotheek Hendrik Conscience. Een en ander ging echter niet
van een leien dakje. Persoonlijke perikelen en politieke omstandigheden of een
combinatie ervan, zorgden meer dan eens voor problemen, die De Bom trouwens
vaak aan zichzelf te wijten had.
Jan Lampo beschreef
onlangs in Clara uitgebreid De Boms turbulente relatie met de zangeres/prostituee
Clara Gaesch. Na dit avontuur belandde hij in een huwelijk met Nora Aulit, die
al snel met ernstige gezondheidsproblemen te kampen kreeg en bovendien fanatiek
godsdienstig bleek. Wat hij in zijn huwelijk miste, vond De Bom later bij Emma
Léonard, de jongere zus van de graficus Jos Léonard. In de zorg, eerst voor
Clara, later voor Nora kroop heel wat tijd, geld en energie. Hoewel hij
ambitieus was, pleit het voor De Bom dat hij de mensen van wie hij hield,
zelden in de steek liet, wat vaak ten koste van zijn carrière ging. Zijn
activistische sympathieën leidden er dan weer toe dat hij in december 1918
wegens ‘wangedrag tijdens de Duitse bezetting’ ontslagen werd als
hoofdbibliothecaris – om pas zeven jaar later, niet zonder controverse –
herbenoemd te worden.
Nochtans kan De Bom heel wat
verwezenlijkingen op zijn conto schrijven. Zo lag hij met de organisatie van de
grote Hendrik Conscience-tentoonstelling in 1912 aan de basis van de oprichting
van wat nu het Letterenhuis is. Als journalist was hij jarenlang Belgisch
correspondent van Nieuwe Rotterdamsche Courant. Samen met zijn collega
Karel van de Woestijne bepaalde hij voor een belangrijk stuk het beeld dat de
Nederlanders van Vlaanderen kregen. Na de Eerste Wereldoorlog werd hij
noodgedwongen voltijdjournalist bij de socialistische De Volksgazet. Een
baantje dat hij dankzij de bemiddeling van zijn goede vriend Stijn Streuvels kon
bemachtigen. Ondanks zijn eigen problemen in die tijd trachtte De Bom ook
anderen te helpen. Het bekendst is de crowdfundingactie die hij voor Alice
Nahon op het getouw zette, zodat de zieke dichteres in het buitenland kon gaan
kuren.
Als schrijver manifesteerde De
Bom zich al op jonge leeftijd. Hij zocht zelf contact met Pol de Mont, die zijn
mentor werd, en raakte snel bevriend met Cyriel Buysse en August Vermeylen. Met
die twee laatsten en de wat oudere poète maudit Prosper van Langendonck richtte
hij in 1893 het spraakmakende tijdschrift Van Nu en Straks op, waarin
ook Karel van de Woestijne en Stijn Streuvels zouden publiceren. In 1898
verscheen Wrakken, een korte roman die de literatuurgeschiedenis is
ingegaan als de eerste moderne stadsroman in de Vlaamse literatuur. Sinds kort
weten we dat het boek grotendeels gebaseerd is op De Boms liefdesperikelen met
Clara. Met zijn latere verhalend proza, zoals de roman Het land van Hambeloke
(1947), gooide hij minder hoge ogen. De essays in Het levende Vlaanderen
(1917) en Nieuw Vlaanderen (1925) zijn nog wel de moeite waard. In 1940
kreeg De Bom de Vijfjaarlijkse Staatsprijs voor Letterkunde ter bekroning van
zijn literaire carrière.
De man die van
mensen hield leest vlot weg, al heb ik mij wel gestoord aan Ceustermans’
tic om van alles samenstellingen te maken, van ‘de Wrakken-roman’, ‘het
De Braekeleer-essay’ en ‘het Hambeloke-boek’ tot het ronduit dwaze ‘de NRC-krant’.
Ook is elk idee ‘de’ terwijl het bijna altijd ‘het’ moet zijn. Maar dit zijn
slechts kleine feilen die ook op rekening van de eindredactie geschreven mogen worden.
Chris Ceustermans is erin geslaagd een relatief beknopt en evenwichtig beeld te
schetsen van het goedgevulde leven van Emmanuel de Bom, een van die figuren die
zonder zelf tot de allergrootsten te behoren, wel mee de omstandigheden heeft
geschapen waarin figuren als Buysse, Van de Woestijne en Streuvels – alle drie
canonschrijvers – konden floreren.
Chris
Ceustermans: De man die van mensen hield. Emmanuel de Bom. Biografie. Vrijdag, Antwerpen
2021, 445 : ill. ISBN 9789464340754. Distributie Elkedag Boeken
© 2024 | MappaLibri