In 2018 publiceerde Jan Vanriet Radeloos
geluk, een breed uitdijend egodocument, opgebouwd aan de hand van een
terugblik op zijn persoonlijke werdegang in het leven en diepgravende ideeën
over zijn kunstenaarschap. In Rovers, waarmee hij zijn debuut maakt als
romanschrijver, wordt de lijn verder doorgetrokken, dit keer ingebed in het
fictieve verhaal over de zeventigjarige schilder Louis Zoethout. Op een
keerpunt gekomen van zijn artistieke loopbaan raakt Zoethout in een impasse.
Aanvankelijk wordt die grotendeels bepaald door wat hij om zich heen ziet
gebeuren: een doldraaiende maatschappij,
‘net zo verweesd zoals ooit zijn
rustig gemoed, plotseling behekst door de rauwheid van het wereldgebeuren die
hem op de hielen zit’.
Aanslagen en altijd weer aanslagen over heel de wereld,
maar ook in de stad waar hij woont, met de moord op Luna en haar oppas (2006,
door Hans Van Themsche). Wat tot het collectieve geheugen behoort – ook de
aanslag op president Kennedy wordt aangehaald –, krijgt in de overpeinzingen
van Zoethout weer een hallucinante actualiteitsdimensie.
Voor Zoethout, die in deze
deprimerende sfeer aan de bak moet zien te komen als kunstschilder, blijft het
moeilijk zich waar te maken. Een expositie van nieuw werk krijgt nauwelijks
respons, ‘zijn nieuwste schilderijen hangen momenteel in een galerie waarvan
het jaarprogramma door liefhebbers met enige achting wordt bekeken. Naar de
hippe, rondwervelende, universele kunstwereld straalt de reputatie nauwelijks
door’. Makkelijk hier galerie De Zwarte Panter te herkennen van A. Raemdonck,
‘de directeur die zijn handel runt op een dichterlijke manier, hoogst integer,
met een overdaad aan liefde en bezieling, met te weinig cashflow. Volgens de
huidige normen van de kaste der critici heeft diens morrelende aanpak afgedaan,
en voor de opgeschroefde art scene past dit niet meer binnen de
strategieën die de markt aansturen.’
Bij monde van zijn alter ego
(dit tot op zekere hoogte althans) fileert Vanriet de kunstscène, waar iedereen
iedereen met argusogen bekijkt, die ‘geïnstalleerde elite die haar medestrevers
bekijkt als ongedierte, ze als inferieur beschouwt en terstond voor dood
verklaart.’ Binnen deze aanpak is Rovers tot op bepaalde hoogte een
sleutelroman, waarin Vanriet een aantal bekenden laat meespelen, van Hugo Claus
(‘Guido Paulus’) tot Leonard Nolens, Eddy Van Vliet, Michel Oukhow en anderen.
In Nora, de vrouw van Zoethout, is dan weer Simone Lenaerts te herkennen, zijn
steun en toeverlaat, maar ook iemand die de vinger aan de pols houdt van de
veranderende samenleving en juist om die reden ook kritisch tegen het werk van
haar man aankijkt.
Ironie van het lot: op zijn
expositie Rovers toont Zoethout ‘zijn’ versie van het beroemde
schilderij ‘De roof van de Sabijnse maagden’ van Nicolas Poussin. In de
Zoethout-aanpak valt op: ‘Ondanks het violente onderwerp ontbreken echte,
spontane emoties. De vele variaties op gedwongen seksuele handelingen demonstreren
hoofdzakelijk een esthetisch spel, bespiegelingen van een kunstenaar die de
mogelijkheden van het schilderen bestudeert.’ De tentoonstelling wordt druk
bezocht, kunstbroeders, veelal jonge schilders weten het werk wel te waarderen,
dit in tegenstelling tot de ‘verzamelaars uit de financiële bovenlaag, het
genre ondernemers dat kunst komt inslaan begeleid door een vermogensadviseur’.
Voor Zoethout wordt de Poussin-adaptatie de molensteen om de hals, als in de
krant De Dageraad (!) een vernietigende recensie verschijnt. Zoethout
wordt aan het kruis genageld, ‘we hoeven het niet te pikken dat vrouwen
afgebeeld worden als lustobjecten. Dat verroeste driftdenken levert niets meer
op dan kronkelende dienaressen van de afgedwongen liefde. Zulk werk valt anno
2019 toch niet meer te pruimen.’ Praatprogramma’s op tv, opiniebijdragen in
kranten en tijdschriften: al gauw wil iedereen die meent iets te kunnen en
moeten bijdragen aan de discussie, zijn, en vooral: haar stem laten horen over
‘het dominant witte’. Vandaar – en weer zo’n zijsprong die Vanriet in staat
stelt aan te kaarten hoe een en ander zijn beloop krijgt – de aanpak van de
literaire organisatie Dorstig Vuur (heel herkenbaar weer!) waarop Zoethout als
taalkunstenaar mee mag optreden op de herdenking van Guido Paulus en daar
fijntjes op zijn plaats wordt gezet door een dichteres die een gedicht van
Paulus in het Arabisch heeft vertaald. Haar visie en die van de Radio
3-programmatrice laat geen ruimte voor nuance, ‘ze vult aan dat het de
organisatie prima uitkomt Fatima op het affiche te hebben, want diversiteit in
de programmering wordt door de subsidiërende overheid sterk aangemoedigd. Met
iemand als Fatima krijgt Dorstig Vuur extra punten op het evaluatierapport van
het ministerie en wordt zo de jaarlijkse toelage veiliggesteld.’
Voor Zoethout zit er
niets anders op dan voor een tijdje te verdwijnen. Op het in de Bourgogne
gelegen buitengoed van een vriend, ooit een links activist, nu iemand die maar
al te graag uitpakt met zijn bezittingen. Ook hier, onder vrienden wel te
verstaan laaien de discussies hoog op, in die mate zelfs dat Zoethout geen
perspectief wordt geboden op de rust die hij daar meende te vinden.
Zoethout vindt, eens
terug in Antwerpen, zichzelf terug, ietwat moraliserend en dicht bij het cliché
aanleunend noteert hij: ‘In mezelf de nieuwsgierigheid handhaven en me
verzetten tegen het proces van geestelijke verschraling is voor mij de
belangrijkste en meest dwingende opdracht, besefte ik toen. Bovendien is het
een kwestie van zelfbehoud.’ Zijn geschilderd antwoord: ‘de geboorte van
Lauren’ (met een allusie uiteraard op het werk van Botticelli), zijn ultieme
project over en rond een sekspop, ‘dit icoon van wellust’, maar, zo neemt hij
zich voor ‘haar te schilderen zonder lichamelijke imperfecties en zonder
schuld, […] zijn verlangen naar een herwonnen arcadia, naar de kleine Eva van
Memling die in Straatsburg hangt, naar zuivere schoonheid die hem bevrijdt van
fantomen en aardse bekommernis.’ Zo te zien en alles inpassend in het werk van
Jan Vanriet: ‘Het loont zeker de moeite.’
Jan Vanriet: Rovers, Borgerhoff
& Lamberigts, Gent 2021, 351 p. ISBN 9789463935920
© 2024 | MappaLibri