Vliegoefeningen. Graphic poem Guido Gezelle

Grote dichters zijn van alle tijden, luidt het adagium. Dat mag wel zo zijn maar het neemt niet weg dat de universele kracht van grote literatuur vaak met een fikse korrel zout genomen moet worden. Guido Gezelle mag dan wel nog steeds een naam zijn, het aantal lezers dat vertrouwd is met zijn werk is de afgelopen decennia enorm afgenomen: wie leert de gedichten van Gezelle nog uit het hoofd, vanaf de basisschool? Daarbij komt dat ook het perspectief op dat werk van literaire reuzen aanmerkelijk verandert in de loop van de tijd. Gezelles religieuze, haast mystiek aandoende levensvisie kan vandaag niet meer op een ruime herkenning rekenen. Daarbij kwam een felle kritiek op zijn religieuze, sociale en technologische conservatisme; hij leek wel een weerbarstig fossiel in een tijdperk dat gedragen werd door grote veranderingen en modernisering.  

Maar kijk, in het licht van de hedendaagse aandacht voor natuurbehoud en de krachten van de aarde blijkt Guido Gezelle plots opnieuw hip, als iemand met veel aandacht voor de natuur en Moeder Aarde, als iemand die toen al waarschuwde voor wat dreigde verloren te gaan onder de grote dominantie van de mens. Meteen zijn de gedichten van de grote priester-dichter eens te meer toe aan een herijking en een herinterpretatie. Zoveel wordt duidelijk na het lezen van Vliegoefeningen, een boek op royaal formaat en in vierkleurendruk.  
 
Literatuurwetenschapper Geert Buelens stelt in zijn inleiding de vernieuwende en inspirerende kracht van Gezelles poëzie voor de lezer van vandaag in het licht; naast de fabelachtige taalkracht die vorige generaties beklemtoonden vraagt hij aandacht voor de natuurlijke bekommernissen van de auteur. Lies van Gasse heeft daarnaast gekozen voor een uiterst actuele vormgeving door enkele van Gezelles gedichten te vertalen tot één graphic poem. Niet voor niets staat zij als eerste auteur op de titelpagina vermeld. Haar selectie van gedichten is al typerend: de hier verbeelde verzen handelen alle over de natuur, met een bijzondere aandacht voor vogels. Enkele teksten zijn klassiek (‘Bonte abeelen’ en ‘Het schrijverke’ bijvoorbeeld), andere zijn vrij onbekend en veel minder gebloemleesd.
 
Van Gasse weet niet alleen in haar vormgeving klank en ritme van de dichter creatief te benaderen, ze laat zich ook grafisch van haar beste zijde zien. De geselecteerde gedichten van Gezelle worden verweven tot één lange tekst, een jubelzang aan de levende natuur. De tekeningen verwijzen doorlopend naar de bewoordingen, maar ze bieden ook andere, complementaire verhaallijnen. Zo valt bijvoorbeeld op hoe bij Gezelle personages doorgaans ontbreken in de natuurevocaties, terwijl de wereld van de tekenares bevolkt wordt door dieren en planten maar ook door mensen: hun kleurrijke aanwezigheid onderstreept hoe ook de mens deel uitmaakt van fauna en flora. Mensen (jong en oud) observeren niet alleen de natuur, zij leven in die biotoop. Tegelijk wordt ook gewezen op de literaire teksten van Gezelle, die zelf als borstbeeld her en der opduikt om als het ware het door hem geschapen universum gade te slaan.
 
Kortom, die is een uitermate boeiend geheel van woord en beeld. De lettering is niet altijd evengoed ontcijferbaar, maar achteraan zijn de oorspronkelijke gedichten van Gezelle nog eens apart afgedrukt (al had dat naar mijn mening wel wat royaler mogen gebeuren). Dit is een boek voor jong en oud om in te grasduinen en te ontdekken. Toch is de nieuwe Gezelle niet de oude. De dichter verschijnt hier vooral als een nauwgezet observator van de natuur en veel minder als iemand die de wereld leest als een boek van God. Typerender dan in de slotregels van het beroemde gedicht ‘Het schrijverken’ kan dat niet geïllustreerd worden. Waar de negentiende-eeuwse dichter de kevertjes uiteindelijk de naam van God laat uitbazuinen als een triomfantelijk slotakkoord, wordt dat hier slechts in bijzonder kleine lettertjes uitgebeeld. Omgekeerd staat het schrijven nu centraal. Wie de historische Gezelle wil ontmoeten, kan hier dus maar gedeeltelijk terecht, maar de ontmoeting is er niet minder warm en intens om.  
 
Lies van Gasse: Vliegoefeningen. Graphic poem Guido Gezelle, Poëziecentrum, Gent 2022, 85 p. : ill. ISBN 9789056551698

© 2024 | MappaLibri