In 2020
publiceerde Das Mag de autobiografische Kopenhagen-trilogie van de Deense Tove Ditlevsen (1917-1976).
Het is een nietsontziend verhaal vanaf haar jeugdjaren in een arbeidersgezin tot
aan haar turbulent huwelijksleven met verslaving aan alcohol en medicijnen. Met
De gezichten werd nu de eerste roman van Ditlevsen naar het Nederlands
vertaald. Het is geschreven in 1968, een jaar uit de periode waarin haar
autobiografisch werk tot stand kwam (1967-1971). De gezichten is
geschreven in de derde persoon, maar is wel degelijk geënt op het leven van de
auteur.
Lise
Mundus is een bekend schrijfster van poëzie en kinderboeken. Na het winnen van
een literaire prijs krijgt ze te maken met een writer’s block. Maar er is meer
aan de hand. Ze durft niet alleen naar buiten te gaan omdat ze bang is van de
gezichten van mensen:
‘Ze wilde niet geconfronteerd worden met nieuwe gezichten
en was bang voor het weerzien met bekende exemplaren die absoluut niet meer
pasten bij haar herinnering.’
Haar man heeft affaires met andere vrouwen en houdt zijn
echtgenote daarvan op de hoogte. Bij aanvang van de roman pleegt zijn huidige
minnares zelfmoord. Ook met Gitte, de huishoudster, heeft haar man een
verhouding. Of beeldt ze zich al die dingen in? Voor haar drie kinderen is Lise
afwezig. Ze is er wel van op de hoogte dat ook haar oudste zoon iets heeft met
Gitte. Compleet overstuur denkt ze dat haar man en de huishoudster haar willen
vermoorden. Ze neemt dan maar zelf een grote hoeveelheid slaappillen in en belt
een ambulance.
Ze wordt wakker in het
ziekenhuis waar ze met een leren riem wordt vastgebonden aan haar bed. Een
gevolg van de inname van de slaappillen is dat Lise niemand nog vertrouwt en
begint te hallucineren. Ze hoort stemmen die haar toespreken vanuit verwarmingsbuizen
of de spoelbak van het toilet. Lise meent dat mensen een verkeerd beeld van haar
vormen, dat er een luidspreker is verborgen in de sloop van haar hoofdkussen en
dat de verpleegsters haar proberen te vergiftigen. Ze is er ook van overtuigd
dat haar man wil trouwen met hun dochter Hanna. Bovendien is ze er zeker van
dat in het ziekenhuis telkens de oudste patiënt wordt vermoord. Meer en meer
begint ze de gezichten van de mensen te vrezen omdat ze onvoorspelbare vormen
kunnen aannemen:
‘Gittes gezicht kwam uit haar jurk tevoorschijn als een bloem in een vaas
waarvan je vergeten bent het water te verschonen. Het was verlept en verlaten
en de dromerige uitdrukking in haar ogen was het gevolg van een constructiefout
en niet van een edel karakter.’
De gezichten is een intense roman over de psychische
ineenstorting van een vrouw. Het is even duister en genadeloos als Afhankelijkheid,
het laatste deel van de Kopenhagen-trilogie. Het verhaal baadt in
troosteloosheid, angst, wanhoop en eenzaamheid. Het boek werkt ook vervreemdend
omdat de lezer niet altijd weet of iets werkelijkheid is of hallucinatie. De
stijl van de roman is te vergelijken met de stijl die werd gehanteerd in de
Kopenhagen-trilogie, maar hier en daar is er wat meer opsmuk of een verrassende
passage:
‘Lise
staarde naar haar smalle rug toen ze de kamer uit liep. Haar rug trilde in de
lucht als de strepen die je voor je ziet na een slapeloze nacht. Haar rug was
als een losgerukte gedachte in Lise die ze niet meer ongedaan kon maken.’
Net als in de
Kopenhagen-trilogie toont Ditlevsen zich een meester in het neerzetten van een
rauwe werkelijkheid waarin de hoofdpersoon niet weet hoe zich te gedragen omdat
de wereld overkomt als boosaardig. Opnieuw wordt nauwkeurig gegraven in de
labiele geest van een vrouw en staan de pijn en het lijden centraal. De
gezichten is daarom een zwaar boek, maar tegelijk ook erg menselijk omdat het
psychisch lijden bespreekbaar maakt.
Het leven van Tove Ditlevsen
liep niet van een leien dakje. Ze had te kampen met angsten, depressies en
verslavingen. Ze werd meermaals opgenomen in een psychiatrisch ziekenhuis. Het
leven van het personage Lise is een soort literaire weerspiegeling van het
leven van de auteur. Het levert mooi proza op.
Tove Ditlevsen: De gezichten, Das
Mag, Amsterdam 2022, 179 p. ISBN 9789493248076. Vertaling van Ansigterne door Lammie
Post-Oostenbrink
© 2024 | MappaLibri