De democratie verkeert
in crisis. Daar lijkt iedereen het zo wel een beetje over eens te zijn. Maar
wat betekent dat concreet? Met deze studie levert politiek filosoof Donald
Loose een belangrijke bijdrage aan dat debat. Zijn centrale stelling is dat de cultuur
van het neoliberalisme, waarbij alles, inclusief het politieke spel, aan een
kapitalistische marktlogica wordt onderworpen, een belangrijke sleutel is om te
begrijpen hoe het fout is gelopen met onze politieke cultuur. Die gedachte
werkt hij uit met beroep op de fine fleur van de hedendaagse (hoofdzakelijk)
Franse politieke filosofie.
Op die manier slaat hij verschillende vliegen in één klap.
In eerste instantie breekt hij het debat in de diepte open door het verschil
tussen de politiek (het alledaagse politieke spel) en het politieke (wat het
betekent voor mensen om het samenleven te organiseren) weer scherp te stellen
en te analyseren hoe de neoliberale logica het eerste koloniseert en daardoor
het tweede uitholt, waardoor zinvolle maatschappelijke spanningen steeds
moeilijker vreedzaam kunnen worden opgelost. Daarbij gaat hij ook op zoek naar
alternatieve modellen om over (de crisis in de) politiek na te denken, wat hem
ertoe brengt een historisch beeld te schetsen van hoe het (post)moderne denken
over politiek tot stand kwam. Hierbij stelt hij onder meer Machiavelli centraal
als de figuur die de stap naar de moderniteit zette.
Loose levert met name een grote
bijdrage aan ons inzicht in de manier waarop de neoliberale logica de huidige
politieke cultuur blokkeert, waardoor hij instrumenten aanreikt om heel veel
conflicten (zoals nationalisme of de opkomst van het identiteitspolitieke
denken) te begrijpen. Het centrale vierde hoofdstuk is in dit opzicht
bijvoorbeeld bijzonder verhelderend en belangwekkend, onder meer omdat het
inzichtelijk maakt hoe de lijn tussen de politiek en de samenleving, mede door
de rol van sociale media en de achterliggende megabedrijven, steeds vager wordt
ten koste van de traditionele politiek. Dit is verplichte lectuur voor iedereen
die de complexiteit van onze huidige patstelling wil begrijpen.
Hoewel Loose heel
omstandig een these uitwerkt is zijn boek tegelijkertijd toch ook een
kennismaking met belangrijke figuren in de hedendaagse (vooral) Franse
politieke filosofie. Die Franse school heeft een grote invloed op het politieke
denken, maar ze is buiten de kamers van professionele filosofen weinig bekend.
Het is dan ook bijzonder bevredigend om een boek in handen te hebben waarin de
lezer kennis kan nemen, niet alleen van het werk van Claude Lefort en Chantal
Mouffe (genoegzaam bekend bij filosofisch geïnteresseerde lezers), maar bijvoorbeeld
ook Marcel Gauchet en Pierre Rosanvallon. Met name Gauchet is een belangrijke
gesprekspartner.
Daarbij moet aangestipt dat dit geen eenvoudig boek is. Het doelpulbiek
is in eerste instantie dat van professionele filosofen, want er wordt toch wel
een grote vertrouwdheid verondersteld met politiek-filosofisch denken en de
daarmee verwante begrippen. Bovendien is het boek niet altijd even toegankelijk
geschreven, ook al is de analyse vaak heel lucide. Dat betekent dat het niet
geschikt is als inleidend overzicht of kennismaking: de lezer komt toch best
beslagen op het ijs. Een kritische noot is verder dat Loose soms in lange
secties de ideeën van anderen parafraseert, of ermee in dialoog gaat, waarbij
het niet altijd helder blijft of een aantal meningen of standpunten (en met
name een paar polemische prikken links en rechts) nu zijn eigen opvattingen
zijn of de geparafraseerde opvattingen van anderen. Daarin is de tekst soms wat
dubbelzinnig.
Maar
dat zijn kleine haperingen in een moeilijk, maar belangrijk boek dat het
verdient dat men de tijd neemt om zich er uitgebreid in te verdiepen: Loose
gaat voorbij de actualiteit en bevraagt de situatie ten gronde, niet alleen
filosofisch, maar ook in dialoog met recente ontwikkelingen, die daardoor boven
de waan van de dag worden getild en in breder politiek-filosofisch en
historisch-sociaal perspectief worden geplaatst.
Donald Loose: Democratie op
wankele bodem. Over de politiek en het politieke, Boom, Amsterdam 2021, 416 p.
ISBN 9789024439836
© 2024 | MappaLibri