Waar dient het voor?

 5+ - Waar dient het voor? Het lijkt een ongecompliceerde vraag, maar dit boek bewijst dat ook die vragen een meer complexe achtergrond kunnen hebben. Meer nog, het bepleit dat we vragen, om ze beter te begrijpen, het best kunnen beantwoorden

 met… nieuwe vragen.  

De tekst maakte deel uit van de conferentie ‘Waarvoor dient cultuur?’ (2019), waar de Portugese theater(schrijver) en vertaler José Maria Vieira Mendes een lezing gaf aan kinderen over het onderwerp. Waar dient het voor? is geschikt voor oudere kleuters, maar vereist soms wel nog wat helpend denkwerk van de voorlezer.
 
De felle kleuren van illustrator Madalena Matoso geven klank aan de vrolijkheid van het orkest dat het boek inluidt. Matoso is een vaste waarde in Portugal, maar van de talloze prentenboeken die ze schreef en tekende zijn er maar enkele naar het Nederlands vertaald. Ze is tevens een van de oprichters van uitgeverij Planeta Tangerina, die het boek oorspronkelijk publiceerde. Haar kenmerkende illustraties van voorwerpen vullen puzzelgewijs de bladspiegel, abstracte collage-landschappen sieren dubbele pagina’s. Het contrasteren van verschillende kleuren en patronen zorgt voor een bonte stijl, die de ogen van menig jonge kijker zal prikkelen.  
 
De lezer leert dat er verschillende gradaties in de functies van dingen zijn. Er zijn voorwerpen die voor weinig nuttig zijn, waardoor hun doel meteen duidelijk is. In andere gevallen verklaart de naam reeds waarvoor iets dient, zoals bijvoorbeeld een nagelknipper. Daarnaast zijn er ook nog zaken die voor heel veel kunnen dienen.
 
Maar wat als een hoed plots gebruikt wordt als fruitmand of een oude autoband als schommel? Er bestaan ook dingen waarvan we misschien niet gedacht hadden dat ze voor iets anders konden dienst doen. De op het eerste gezicht eenvoudige tekst stemt hier voor het eerst tot meer nadenken (‘want dingen dienen ook waarvoor wij willen dat ze dienen’).
 
De titel doet al vermoeden dat vragen centraal staan in dit boek. Mendes typeert hiermee de nieuwsgierigheid en het daarbij horende eindeloos doorvragen van kleuters, maar sust ook de drang om geen enkele vraag onbeantwoord te laten. De auteur laat kinderen zelf reflecteren over zowel de functie van voorwerpen als de diepere betekenis van woorden en taal. Hij doet dit op een speelse manier door, net zoals in zijn lezing, in dialoog te gaan met zijn publiek en hen te laten meedenken. Het interactieve element en de tussentijdse samenvattingen die in het boek worden gemaakt doen soms wat denken aan een les, zonder daarbij belerend over te komen.
 
Het filosofische thema leert kinderen een eerste kritische blik werpen naar de wereld. Waarom vragen we ons eigenlijk af waar iets voor dient? De auteur stelt dat we dit enerzijds doen zodat het ding bestaat, want zaken die niet gebruikt worden dienen eigenlijk nergens voor. Anderzijds doen we dit ook zodat we weten en begrijpen wat het ding is. Het woord ‘lamp’ zal voor ‘een Dame van Lang Geleden’ geen belletje doen rinkelen, maar als we antwoorden op de vraag waarvoor die lamp gebruikt wordt, wordt de betekenis duidelijk.  
 
Tot slot gaat Mendes nog een stapje verder en daagt hij de (voor)lezer uit tot metadenken: waartoe dient het vragen waar iets voor dient? Soms vragen we ons niet af waartoe iets dient omdat het bestaan van die dingen niet afhangt van waartoe ze dienen. Bij het zien van een ingewikkelde kurkentrekker helpt het wanneer iemand benoemt wat het is, maar bij het zien van een neushoorn of een kunstwerk hebben we die informatie niet nodig en is het nutteloos om ons de vraag te stellen.
 
Hier wordt ook de link met de lezing van de auteur duidelijk: heeft het eigenlijk wel zin om ons af te vragen waarvoor cultuur dient? Cultuur in al haar facetten kan meerdere functies hebben en het is net die subjectieve ervaring die ons bijbrengt dat er niet altijd een eenduidig antwoord bestaat. Matoso beeldt dit treffend uit door de rechtlijnige atletiekbaan van in het begin te doen veranderen in een kluwen van lijnen en kronkels.
 
Uitgeverij Tiptoe Print heeft met dit werk alweer een kwalitatief sterke vondst beet en weet zich met pareltjes als deze steeds meer te onderscheiden in het huidige kinderboekenaanbod. Waar dient het voor? is een boek dat vragen stelt, maar ongetwijfeld nog veel meer vragen zal doen stellen.
 
José Maria Vieira Mendes, Madalena Matoso: Waar dient het voor?, Tiptoe Print, Brussel 2022, 64 p. : ill. ISBN 9789463880572. Vertaling van Para que serve? door Annelies Beck. Distributie L&M Books

© 2024 | MappaLibri