Het wereldwijde web van verhalen
9+ - Nooit gedacht dat ik zó betoverd zou worden door een boek vol verhalen over bomen en bossen. Want dat is wat me overkwam:
ik raakte echt in de ban van de Verhalen van de Fladdertak. Sprookjes,
mythen en legenden over betoverde bomen en wonderlijke bossen. Dat kwam op
de eerste plaats door de manier waarop Margaretha van Andel ze vertelt, maar de
betovering werd alleen maar groter door de overweldigende illustraties van
Marieke Nelissen.
Margaretha van Andel verzamelde en bewerkte sprookjes, mythen en legenden
over bomen en bossen uit de hele wereld, van Californië tot de Filippijnen, van
Nederland tot Kenia en van Rusland tot China. Van Andel heeft heel wat
internationale ervaring. Ze woont momenteel in Friesland, maar verbleef een
tijd in China en in Pakistan en werkt ook als vertaalster.
De 34 verhalen zijn stuk voor
stuk pareltjes, die extra glans krijgen door van Andels bewerking. Er zijn
luchtige verhalen bij, zoals ‘Het onzekere eikeltje’ – het enige verhaal uit
Nederland --, met een verrassende inleving in de ‘gedachten’ van een
opgroeiende ‘puber’-eik. Of ‘De kat die hoofdboswachter werd’, een verhaal uit
Rusland waarin een kat en een vos een beer en een wolf op de vlucht jagen. Maar
er zijn ook spannende of zelfs griezelige verhalen, bijvoorbeeld over de kleine
Kwikkie, die weet te ontkomen aan de verschrikkelijke ongloc, maar voor honderd
jaar klem komt te zitten in een kokosnoot; of ‘De magische boomstronken’ uit IJsland
over een afgrijselijke tovenares die zelfs de koning weet te doden en bijna het
hele rijk in haar macht krijgt. En altijd weer zijn er de machtige bomen die mensen
of dieren weten te helpen of te beschermen.
Typisch voor sprookjes en
legenden zijn de levenslessen die ze meegeven. Soms gebeurt dat expliciet,
zoals op het einde van ‘De ongewenste wilg’, verteld door ‘een dichterlijke
eik’ in Denemarken. Daarin besluit de wilde roos: ‘Of je nu arm bent of rijk,
mooi of lelijk, het gaat erom wat je de wereld te bieden hebt.’ Vaker spreken
de lessen impliciet, maar daarom niet minder duidelijk uit de verhalen zelf. Zo
is ‘De godenstrijd om de parijat’ uit India een waarschuwing tegen hoogmoed en
ongemanierdheid en gaat ‘Het geschenk van de ijskoning’ uit de VS over het
belang van gastvrijheid, een verhaal dat momenteel extra relevant is.
De mythen bieden dan
weer vaak een verklaring voor natuurverschijnselen, bijvoorbeeld waarom de
bomen hun bladeren verliezen in de winter, behalve de den, de spar en de
jeneverbes, verteld door de ‘survivor tree’, de sierperenboom op ground zero
die de aanslagen van 9/11 overleefde. Of ‘Hercules en de gouden appels’,
verteld door de oudste drakenbloedboom op Tenerife, dat op het eind de
oorsprong van het Atlasgebergte verklaart.
Dat de verhalen je zo sterk op
sleeptouw nemen, is zeker mee te danken aan de vertelstijl van Margaretha van
Andel. Ik moet toegeven dat ik op de eerste bladzijden wat moeite had om in het
boek te verdwijnen. Het verhaal van generaal Sherman, waar het boek mee opent,
klonk me wat te houterig en gekunsteld. Maar achteraf beschouwd bleek die
zwaarwichtige stijl perfect te passen bij de eerbiedwaardige, oeroude
mammoetboom uit Californië, de zwaarste boom ter wereld. Die boom blijkt aan de
basis te liggen van het wereldwijde web van verhalen die bezorgd worden aan de
Fladdertak, de wilg in een Nederlandse tuin die dreigt omgehakt te worden. Hij
kan zichzelf en zijn vrienden enkel redden door elke dag een verhaal te
vertellen. Zolang hij zijn toehoorders blijft boeien, mogen ze blijven staan.
Dit
kaderverhaal in de traditie van 1001 nacht sleurt de lezer meteen mee, en ook
hier is dat mee te danken aan de stijl van de bewerker. Het gesprek tussen de
verschillende bomen klinkt meteen heel levendig en de slotzin van het kaderverhaal
maakt duidelijk hoe Van Andel met enkele woorden een boom weet te typeren:‘”Je
bent een held”, zei de kers en ze lachte zoals alleen een kersenboom kan
lachen. Vol en sappig.’ Ook het begin van de verhalen is vrijwel altijd sterk
verwoord. Je verdwijnt meteen in de ritmische en beeldende openingszinnen van ‘De
twee vrienden’, verteld door de oudste boom ter wereld uit Zweden:
‘Aan de rand van het
bos groeide een spar die groter en mooier was dat alle bomen om hem heen. Je
kon hem al van ver zien staan, hoog was hij, met een prachtig geveerde top die
zacht heen en weer wiegde als de wind over de velden blies.’
Of herken het typische
sprookjesbegin van ‘De eik die een os kocht’, spits en zonder een woord te veel:
‘Er was eens een oude boer die drie zoons had. Twee van hen waren slim en
hadden altijd hun woordje klaar, maar de jongste was niet bepaald snugger’.
Extra
verdienstelijk is dat je achteraan informatie vindt over de verschillende
bomen: hun vindplaats, soms ouderdom en bijzondere kenmerken. Ook die
informatie wordt knap verteld in de vorm van mooie verhalen. Zo begint de tekst
over Methusalem, bijna de oudste boom ter wereld, als volgt:
‘Op een eenzame bergrug, hoog in
de harde, gure woestenij van de White Mountains, staat de oeroude
borstelkegelden Methusalem. Hij was een jonge scheut toen de Egyptische
piramiden werden gebouwd; een volwassen boom in de tijd van Christus. Hij zag
beschavingen komen en gaan.’
Op de ‘verhalen’ over de bijzondere bomen volgt een
volledige bronnenlijst met de herkomst van de verhalen en soms wat extra uitleg
over de oorspronkelijke auteurs, mythologische personages, eerdere bewerkers of
veranderingen die Margaretha van Andel aanbracht. Ten slotte wordt op de
schutbladen voor- en achteraan in het boek een wereldkaart afgedrukt met daarop
de vindplaatsen van de bomen die de verhalen vertellen.
Niet alleen de teksten maar ook
de tekeningen zijn betoverend mooi. Sla de eerste bladzijde om en je wordt
meegezogen, de hoogte in met de reusachtige mammoetbomen. Knap hoe Marieke
Nelissen hier werkt met het kikvorsperspectief. Dat doet ze wel vaker in het
boek om de grootsheid van de woudreuzen in de verf te zetten. En knap is hoe ze
geregeld inzoomt en daardoor iets kleins alle aandacht geeft, zoals de kolibri
tegen een gouden vuurzee of de minuscule Jack, bungelend aan een boon onder een
reuzenvoet. Indrukwekkend ook hoe ze elementen uit kledij, natuur en
architectuur van verschillende culturen in haar prenten verwerkt, van Japan
over Rusland en Ierland tot India. Haar illustraties deden me meteen denken aan
het schitterende tekenwerk van Charlotte Dematons in Grimm (Lemniscaat, 2005). Dat is voorwaar een groot compliment!
Mede door haar illustraties staat dit boek er als een eik. Of als een
mammoetboom.
Margaretha van Andel, Marieke Nelissen: Verhalen van de
Fladdertak : sprookjes, mythen en legenden over betoverende bomen en
wonderlijke bossen, Lemniscaat, Rotterdam 2022, 256 p. : ill. ISBN
9789047712220
© 2024 | MappaLibri