Rainer Maria Rilke was een rusteloze ziel, letterlijk en
figuurlijk. Dat blijkt ook uit zijn drang om te reizen. Een vaste standplaats
had hij nauwelijks, zijn hele leven lang is hij door Europa getrokken, met als
belangrijkste stopplaatsen de kunstenaarskolonie Worpswede, waar hij met zijn
echtgenote woonde, Parijs, waar hij secretaris van Auguste Rodin was, en Duino,
waar hij zijn beroemde elegieën schreef. In Blijven is nergens – een
citaat van de dichter dat aangeeft hoe wezenlijk het onderweg zijn voor hem was
– belooft Florian Jacobs de schrijver achterna te reizen. Op de flap wordt dit
dan ook een ‘literair-historisch reisverslag’ genoemd. Dat valt echter
enigszins tegen. Van zo’n reisbeschrijving zou je meer persoonlijke inbreng van
de auteur verwachten en particuliere inzichten, terwijl het boek eigenlijk niet
meer is dan een klassieke biografie die gestructureerd is aan de hand van de
verschillende plaatsen waar Rilke verbleven heeft. Op die manier is het dus eigenlijk
ook niet anders dan een chronologisch geordende levensbeschrijving. Heel anders
is bijvoorbeeld die andere biografische schets die een minder conventionele
invalshoek kiest en daardoor een panoptische structuur heeft: Heimo Schwilks Rilke
und die Frauen.
Jacobs biografie is goed gedocumenteerd, zeker onderhoudend en betrekt
ook vele gedichten in het verhaal die – eigen aan het genre – biografische
geduid worden. Dat laatste is prettig, want legt de nadruk ook op de poëzie,
zij het dan dat die onvermijdelijk vanuit het levensverhaal wordt gelezen en
ook ingepast wordt in dat discours, een euvel in vele biografieën, dat ertoe
leidt dat de teksten veelal eenduidig verklaard worden. Daarnaast laat Jacobs
ook wel wat dingen liggen – van een Nederlandstalige publicatie over de plekken
in Rilkes bestaan zou je mogen verwachten dat die toch minstens ook Veurne
aandoet. Zeker, een voetnoot in het leven van de dichter, want hij verbleef er maar
kort (in hotel ‘Die nobele Rose’, waar nog steeds een gedenkplaat hangt), maar
hij schreef er wel twee onvergetelijke gedichten die zijn opgenomen in de Neue
Gedichte: ‘Der Turm’ en ‘Der Platz’ en hij wijdde een essay aan de stad.
Voor wie beweert in het spoor van Rilke te reizen en belang te hechten aan de
poëzie is dit een onoverkomelijke fout. Sowieso is van de hele Vlaanderenreis
(Rilke bezocht ook Oostduinkerke, Ieper, Brugge en Gent) geen spoor te vinden
bij Jacbos. Echt een omissie!
Hoewel het boek niet echt doet wat het belooft – het is geen
reisverslag, geen essay, geen bespreking van alle voor Rilke belangrijke
plekken, en zeker ook geen cultuurgeschiedenis van de Europa van het einde van
de 19de en begin van de 20ste eeuw zoals de ondertitel
zou kunnen doen vermoeden, is het wel een uitstekende en enthousiasmerende
inleiding in leven en werk van Rilke. En die hadden we nodig in het Nederlandse
taalgebied!
Florian
Jacobs: Blijven is nergens. Het Europa
van Rilke. Boom, Amsterdam 2022, 392 p. ISBN 9789024448432
© 2024 | MappaLibri