Diogenes

Ongegeneerd, onbeïnvloedbaar, ongeremd en bijna onnavolgbaar: Diogenes van Sinope was het allemaal en nog veel meer. Als filosoof betoonde hij zich een buitenbeentje omdat hij zijn ideeën niet op de traditionele wijze vorm gaf en ook niet onderwees.  

Wat Diogenes Leven en denken van een autonome geest de lezer vooral oplevert, is inzicht. In een monografie van een paar honderd bladzijden slaagt Inger N.I. Kuin er niet alleen in om een levensecht beeld te schetsen van Diogenes (Sinope 404 v.Chr. - Korinthe 323 v.Chr.), maar belicht zij tevens de overlevering en invloed van zijn gedachtegoed op overzichtelijke wijze. Kuin hanteert daartoe een uitgekiende opzet. Diogenes wordt in verband gebracht met een aantal tijdloze, en daardoor nog steeds aansprekende, fenomenen. Het levert herkenning en een verdiept begrip op: er is niets nieuws onder de zon en het meest zuivere denken is verbonden met de meest werkelijke autonomie van lichaam en geest.
 
Er is veel te weten over de kleurrijke en volstrekt onbeschaamde denker uit Sinope (nu Sinop, een Turkse stad aan de Zwarte Zeekust). Maar de waarde van zijn bestaan is niet gelegen in zijn kleurrijkheid op zich. Het gaat in de eerste plaats om de ideeën die ten grondslag lagen aan hoe hij zich in het openbaar manifesteerde. De openbaarheid was Diogenes’ domein. Hij woonde op het marktplein en deed zonder enige gêne letterlijk alles en plein public. Niets kon hem in verlegenheid brengen. Diogenes legde zijn ideeën niet vast in geschriften, ze zijn althans niet overgeleverd, maar hij lééfde ze. Hij leefde zijn filosofie vóór.
 
Plaats van handeling was de agora (marktplaats) in Athene. Diogenes woonde er in een stenen pot. Ook later, in Korinthe, zou hij in een stenen pot wonen. Wat we van hem weten, is bewaard gebleven in de vorm van anekdotes en verslagen van gesprekjes die hij voerde met voorbijgangers. ‘Wie van hem wilde leren moest hem goed observeren of gerichte vragen stellen’, aldus Kuin in het begin van deze monografie. Verhalen over zijn idiosyncratische leven, d.w.z. zijn heel eigen en afwijkende manier van leven, vormden bron en aanzet voor wat de cynische filosofie is gaan heten. Diogenes werd door Plato als ‘de Hond’ aangeduid omdat hij, net als een hond, at en scheet waar en wanneer het hem uitkwam. Bovendien blafte hij als een hond, waarmee zijn verbale agressiviteit bedoeld wordt. Degenen die zijn ideeën deelden, werden later kynikos genoemd, afgeleid van kyon, Grieks voor hond. In het Latijn werd dat cynicus. In de moderne betekenis heeft cynisme een negatieve connotatie. De filosofie van Diogenes valt niet samen met dit cynisme, dat een hedendaags negatief label heeft.
 
Het is de verdienste van Kuin dat zij onder meer de brede invloed van Diogenes door de eeuwen heen helder aantoont. Zelfs het christendom en de islam ontkwamen er niet aan. Op haar beurt werd de Oudgriekse filosofie ook beïnvloed. Zo had Diogenes mogelijk al vroeg weet van bijzondere vormen van Indiase ascese. Later, als gevolg van de militaire campagne van Alexander de Grote, nam de culturele uitwisseling tussen de Griekssprekende wereld en het oude India sterk toe.
 
De overgeleverde filosofische inzichten en praktijken van Diogenes zijn niet mis te verstaan en daardoor nog steeds relevant en modern. Schijnheiligen, graaiers en machtswellustige notabelen zijn van alle tijden. Diogenes’ echo van radicale onafhankelijkheid en zijn zuiver denken en leven worden ons door Kuin mooi aangereikt.
 
Inger N.I. Kuin: Diogenes. Leven en denken van een autonome geest, Athenaeum-Polak & Van Gennep, Amsterdam 2022, 207 p. : ill. ISBN 9789025314576. Distributie L&M Books 

© 2024 | MappaLibri