Vertaald proza
BOEKEN NR. 8, SEPTEMBER 2017
Guzel Jachina: Zulajka opent haar ogen
door Jo Vanderwegen
Wanneer communistische
militairen in 1930 de boerderij van Zulajka en haar man dreigen binnen te
vallen, verandert het leven van de dertigjarige vrouw in één klap. De weinig
benijdenswaardige dagelijkse sleur van Zulajka, die door haar man en
schoonmoeder als slavin wordt behandeld, stopt onmiddellijk. De machthebbers van
de Sovjetunie beslissen immers voor eens en voor altijd af te rekenen met
koelakken (herenboeren). Grote boerderijen worden volkseigendom en hun
voormalige eigenaars dwangarbeiders in Siberische strafkampen – als ze al het
communistische geweld thuis of de talrijke ontberingen onderweg overleven.
Samen met honderden anderen (bandieten, intellectuelen, herenboeren) komt
Zulajka op een treintransport terecht richting Siberië. Daar zal ze jarenlang
strafkamp moeten ondergaan in de harde Siberische wildernis.
Met Zulajka
opent haar ogen haalt schrijfster Guzel Jachina een weinig belicht
thema in de Russische fictie binnen. In wetenschappelijke teksten en in
populairdere non-fictie (zoals die van o.a. Orlando Figes) haalde de periode
van ‘dekoelakisering’ en bijbehorende Stalinistische
terreur al vaker het voorplan. Misschien heeft het verborgen karakter van deze
duistere periode van de Sovjet-geschiedenis aan het literaire succes van Zulajka opent
haar ogen bijgedragen.
Zeker
is dat Guzel Jachina’s debuut een bijzonder sterk werk is. In de eerste
hoofdstukken, die zich afspelen in het Tataarse geboortedorp van Zulajka, kan
de lezer zich nog in een roman uit de Russische gouden eeuw wanen. Gaandeweg komt echter de moderne, 20e-eeuwse realiteit in zicht. Een van de
meest in het oog springende kenmerken is de heldere, transparante vertelstijl,
ontdaan van alle franjes. Experimenten met onbetrouwbare vertellers, flash
forwards, meerdere literaire vormen en dergelijke meer worden allemaal
achterwege gelaten om het verhaal zelf centraal te stellen. Een elegante
vertelling waarin ruimte is voor spanning en een rijke gevoelswereld van de
personages is het resultaat.
Guzel
Jachina legt de harde realiteit voor de lezer bloot, maar houdt zich regelmatig
in. Wanneer personages sterven aan ontberingen of om het leven komen in
ongevallen, schakelt het verteltempo een paar versnellingen hoger. De
hedendaagse lezer kan ondertussen toch om met een wat rauwere en realistische
beschrijving van de realiteit (zoals onlangs nog prachtig geïllustreerd in
Richard Flanagans werk). Op zulke momenten voelt Zulajka opent haar ogen soms wat sprookjesachtig
aan. De lezer hoeft natuurlijk niet geconfronteerd te worden met alle
gruwelijke details van een strafkamp, maar iets meer detail had Jachina’s
debuut meer ernst en impact meegegeven. Maar dat is dan ook meteen het enige
minpuntje in dit voor het overige meer dan geslaagde debuut.
Guzel Jachina: Zulajka
opent haar ogen, Querido Amsterdam, 2017,
480 p. ISBN 9789021403014.
Vertaling van Zuleicha
otkryvajet glaza uit het Russisch door Arthur Langeveld. Distributie: L&M Books
deze pagina printen of opslaan