6+ - Erna Sassen maakt de titel van haar
nieuwe jeugdboek met verve waar: Einzelgänger Boaz is helemaal gefascineerd
door de leefwereld, dagelijkse gebruiken en rituelen van de indianen. Liefst
van al leest hij boeken over z’n favoriete onderwerp of zwerft in de duinen
rond, waar hij als volleerd indiaan op buffels jaagt. Of toch op Schotse
Hooglanders die ‘spelen dat ze buffels zijn.’ Vrienden heeft Boaz niet:
‘Daarom zegt hij altijd dat hij bij zijn vriendje Colin
gaat spelen. Dat vindt mama een prettig idee. Ze vindt het heel belangrijk dat
Boaz veel vrienden heeft. Colin bestaat helemaal niet. Ricardo en Damian ook
niet.’
Boaz leeft grotendeels in z’n
fantasie, ook op school, zodat hij meermaals de ‘instructies’ mist door alle ‘gedachten
in zijn hoofd’. Deels impliciet karakteriseert Sassen haar Boaz als een
gevoelig en integer kind, een echt jongetje ook, voor wie het leven niet altijd
vanzelfsprekend is.
De keuze voor een personele
verteller is echter niet volledig doeltreffend; vooral aan het begin van de
roman blijkt de vertelinstantie Sassen in de weg te zitten. Sassen zit haar
protagonist weliswaar dicht op de huid, probeert zijn gedachten en gevoelens
van binnen uit te schrijven, maar de vertelinstantie creëert ook afstand tot de
lezer. Gezien de bijna exclusieve focus op Boaz was een ik-verteller een
logischere keuze geweest.
Bovendien doet de
auteur wel erg haar best om Boaz enerzijds als een wat tobberig jongetje te
typeren, genre Martha Heesen, maar hem anderzijds de onbevangenheid en het
speelse karakter van Anna Woltz’ karakters te verlenen. Dat zou tot een
levensecht, behoorlijk complex karakter kunnen leiden, maar de psychologische
diepgang uit Sassens adolescentenromans, zoals Kom niet dichterbij (2014) en Er is geen vorm
waarin ik pas (2017) ontbreekt grotendeels.
Boaz’ fascinatie voor de
indianen wordt nog versterkt door de komst van Aïsha, een nieuwe leerling met
indianenbloed. Althans volgens Boaz, die in haar zijn soulmate herkent; voor de
lezer is het echter meteen duidelijk dat Aïsha een andere afkomst heeft. Een
gegeven dat Sassen nergens problematiseert; ze laat haar protagonist volledig
in z’n zelf geconstrueerde fantasiewereld ageren. Ondanks het feit dat Aïsha
nauwelijks het Nederlands machtig is, werken beide kinderen aan een
Maya-werkstuk, overigens grotendeels in het boek opgenomen. Een thematiek die
Sassen met subtiele humor verpakt. Zo heeft Boaz best begrip voor de op buffels
jagende indianen, want ze hadden immers ‘nog geen vegetarische slager’.
In tegenstelling tot
Boaz blijft Aïsha een wat schimmig personage op de achtergrond, waardoor de
hechte vriendschap te weinig tot leven komt. Dat is een duidelijk gemis,
aangezien Sassen belangrijke subthema’s aan deze vriendschap ophangt.
Informatie over de dagelijkse realiteit van de indianen wordt in kleurrijke
kaders in de marge behandeld. Sassen biedt expliciet informatieoverdracht, die
enkel thematisch bij haar verhaal aansluit, zelden inhoudelijk. Die aanpak
biedt de roman weinig meerwaarde en was beter achterwege gebleven. De
rijkgeschakeerde en geraffineerde illustraties van Martijn van der Linden
focussen daarentegen op de symboolwaarde van indiaanse voorwerpen en figuren.
Het zijn fascinerende prenten, die zonder meer de sfeer van het verhaal mee
bepalen en waarvan een sterke zeggingskracht uitgaat.
Net wanneer Boaz z’n imaginaire
wereld grotendeels voor de dagelijkse realiteit inruilt, lijkt aan de
vriendschap alweer een abrupt einde te komen. Boaz’ ambitieuze vader vindt dat
z’n intelligente zoon zich op school verveelt en dus best een klas overslaat.
Voor de emotionele component van die op prestatie gerichte actie heeft hij
nauwelijks aandacht. Boaz, die voor het eerst de kracht van ware vriendschap
ontdekt, is minder enthousiast.
Sassen bedient zich
van overtuigende vergelijkingen en beelden uit de leefwereld van indianen om
Boaz’ gemoedstoestand te beschrijven:
‘Boaz
was nog nooit zo laaiend, loeiend, woest geweest. Hij leek wel een gewonde
bizon met een indianenspeer in zijn rug en stoomwolken uit zijn
neusgaten.’
Een persoonlijke protestactie
volgt, die niet toevallig enkel door Boaz’ grootmoeder serieus wordt genomen.
Zoals wel vaker in kinder- en jeugdliteratuur kan de generatie van de
grootouders de heikele situatie vanop afstand beoordelen om zo tot begrip te
komen. Onder invloed van de vriendschap en met de steun van z’n oma leert Boaz
voor zichzelf opkomen.
Dat levert niet meteen inspirerende passages op; de
ontwikkeling van de jeugdige personages staat centraal, terwijl de
uiteindelijke confrontatie met z’n vader in nauwelijks één gesprek wordt
afgehandeld. Natuurlijk ‘ontdekt’ Boaz dat Aïsha geen indiaans bloed heeft,
maar een Syrische vluchtelinge is. Een schok is het alleszins niet, want
eigenlijk heeft Boaz dit altijd wel geweten. Voor Sassen een uitgelezen kans om
de vluchtelingenproblematiek in de verhaallijn te integreren. Het siert de
auteur dat ze nergens wil preken of moraliseren; de racistische daad van enkele
onwetende dorpsbewoners wordt in een enkele dialoog tussen Boaz en z’n
grootmoeder gekaderd.
Naast behoorlijk gelaagde, psychologische
adolescentenromans schreef Erna Sassen eerder al enkele kinderboeken, zoals Snoep je wel genoeg? (2009) en Breek je nek voorzichtig (2010). Het
bleven veelal ééndimensionale verhalen, waarin de nadruk meer op actie en
spanning lag. In Een indiaan als jij en
ik toont Sassen zich ambitieuzer en evolueert ze zowel inhoudelijk als
stilistisch in de richting van haar young adult-romans.
Dat levert nog geen volledig geslaagd verhaal op; de
vertelinstantie staat een degelijke psychologische ontwikkeling wel eens in de
weg en Sassen volgt nog te sterk de voor kinderboeken vaak noodzakelijk geachte
afwikkeling naar een happy end. Tegelijkertijd onthoud ik ook de subtiele
humor, het intense portret van een ongewone vriendschap en de omzichtige,
impliciete benadering van potentieel problematische situaties. Het maakt alvast
benieuwd naar de verdere evolutie van deze beloftevolle auteur.
Erna Sassen, Martijn
van der Linden: Een indiaan als jij en ik, Leopold, Amsterdam 2018, 123 p. :
ill. ISBN 9789025873950. Distributie Standaard Uitgeverij
deze pagina printen of opslaan