Letterkunde

BOEKEN NR. 4, APRIL 2023

Wim Tigges: Cornélie Noordwal. De vergeten romans van een Haagse schrijfster

door Erick Kila

Zoals bekend is het geheugen van het literaire bedrijf net zo slecht als het geheugen van de mens. In een recent verleden werden bijvoorbeeld de boeken van A. Alberts en Simon Vestdijk herdrukt en geprezen. Wie leest ze nu nog? Een literaire reputatie gaat snel teloor. En dat was pakweg honderd jaar geleden ook al het geval. Gelukkig bestaan er liefhebbende speurders die af durven dalen naar de diepten van de literaire vergetelheid. Oud-universitair docent Wim Tigges (1947) is er een voorbeeld van. Hij haalde met Cornélie Noordwal. De vergeten romans van een Haagse schrijfster een bijzonder oeuvre onder het stof vandaan.    

Een biografie in de gebruikelijke zin heeft dat niet opgeleverd. Cornélie Noordwal (Den Haag, 1869-Parijs, 1928) is er namelijk goed in geslaagd om haar sporen uit te wissen. Ze bewaarde haar correspondentie nauwelijks en manuscripten en drukproeven van haar vele romans gooide ze weg. Weinig geknuffeld door de kritiek en enigszins weggezet door de belangrijke (vooral mannelijke) literaire kopstukken van haar tijd, had ze zich verzoend met het idee dat haar werk de tand des tijds niet lang zou doorstaan. 
  
Aan de jonge Willem Elsschot, die op dat moment alleen Villa des Roses had gepubliceerd, schrijft zij op 27 november 1913: Aan de pers heb ik nooit veel plezier beleefd, het publiek mag mij gaarne. Dat laatste was inderdaad het geval. De romans van Noordwal beleefden herdruk na herdruk. 
  
Om een beeld te geven van de schrijfster moest Wim Tigges vooral putten uit haar werk. Maar omdat Noordwal behoorlijk wat eigenzinnigheid en authenticiteit aan de dag legt in haar boeken leren we nu juist door haar boeken het nodige over haar persoonlijkheid. De affiniteit die Elsschot en Noordwal met elkaars werk hadden, zegt wel iets. Zowel in Villa des Roses als in de romans die Noordwal in 1913 al op haar naam had staan, springt immers het streven naar waarachtigheid in het oog   
  
In 1893 debuteert de schrijfster met Géraldine, een roman voor oudere meisjes. De ‘oudere meisjes’ zullen aansluitend nog twee keer bediend worden. In Kleine Trees uit 1895 valt Noordwals talent om de taal van gewone mensen en van kinderen raak weer te geven op. Het leidt tot intrigerende en humorvolle passages. Met een typisch gevoel voor het komische en een kritische kijk op het standsbesef weet Noordwal zich voortdurend te onderscheiden. In haar latere werk voor volwassenen pakt ze moedig misstanden op het gebied van ongelijkheid tussen ‘standen’ en tussen mannen en vrouwen aan. Zo geven haar romans een beeld van de ‘lagere’ klassen waar de romans van tijdgenoten als Louis Couperus zich vooral in het domein van de hogere standen afspelen. In die zin heeft Noordwal het genre van de, ook in Vlaanderen bekende, ‘Haagse roman’ op een eigen manier ingekleurd. De Joodse afkomst van Noordwal levert ook een motief. In het Den Haag van die dagen en natuurlijk ook in andere Noord Nederlandse en Vlaamse steden kwam een soort alledaags antisemitisme voor. De in 1900 verschenen Haagse familieroman Ursule Hagen is in dat verband een niet mis te verstaan statement: Cornélie Noordwal verafschuwde de stilzwijgend ingeburgerde minachting voor Joden. 
  
Wim Tigges behandelt dit vergeten oeuvre minutieus en met passie. Hij citeert daarbij veelvuldig. In de beelden die dan oprijzen, valt veel te herkennen. Het disfunctionele gezin, de strijd om gelijkwaardigheid tussen mannen en vrouwen, het komieke van de opgeblazen deftigheid: de stedelijke mens is in honderd jaar niet ingrijpend veranderd. 
Met dit boek geeft Tigges ons een compleet beeld van een ten onrechte vergeten oeuvre. Noordwal, die ook met de Vlaamse dichter Pol de Mont correspondeerde en die in het laatste deel van haar leven achtereenvolgens in Brussel en in Parijs woonde, ontsnapte in haar werk regelmatig aan de voor de moderne lezer nogal vermoeiende kenmerken van het naturalisme. Zij combineerde maatschappijkritiek met humor en een levendige schrijfstijl. Een schrijfster zonder poeha en met een interessante kijk op het gewone leven in het fin de siècle. Dit smaakt naar meer. Welke uitgever durft het aan om een aantal Noordwal romans te herdrukken? 
  
Wim Tigges: Cornélie Noordwal. De vergeten romans van een Haagse schrijfster, Verloren, Hilversum 2023, 174 p. ISBN 9789464550429 

deze pagina printen of opslaan