Lhamo is nog een kind wanneer invallers ‘als twee enorme
slangen’ haar land binnendringen. Haar land is Tibet, en de invallers ‘willen
het Bevrijdingsleger van het volk genoemd worden’. In Onze bergen raakten de
hemel vertelt de auteur wat haar volk en haar familie overkwam na de
Chinese invasie en de opgedrongen communistische hervormingen. Dat doet ze via
een aantal ik-vertellers (met Lhamo als spilfiguur) op verschillende
tijdstippen in hun leven: 1960, 1973, 1984 en 2012.
Tsering Yangzom Lama is zelf een
dochter van Tibetaanse vluchtelingen. Ze groeide op in een kamp in Nepal en
emigreerde daarna naar Canada en later naar de VS. Delen van het verhaal zijn
dus autobiografisch, maar Lama integreerde ook heel wat getuigenissen van
familie en vrienden, en een massa aan wetenschappelijke informatie, zoals
blijkt uit haar dankwoord. Het dominante thema is uiteraard vluchten en wat dat
met een mens en een samenleving doet. Heel invoelbaar zijn de fysieke ellende
en het levenslange rouwen om het verloren land, terwijl tegelijk het leven
doorgaat. Mensen schikken zich naar de omstandigheden, ze trouwen, ze krijgen
kinderen. De Tibetaanse vluchtelingenkampen in Nepal beginnen er na verloop van
tijd uit te zien als dorpen met stenen huizen, elektriciteit en stromend water.
De vrouwen, die het dagelijks huishouden beredderen, weten zich beter staande
te houden dan de mannen die moedeloos worden en verslaafd raken aan gokken en
drank. Lhamo verkoopt zelfgemaakte armbanden en haar vriendin slaagt er zelfs in
een tapijtenhandel uit de grond te stampen.
Voor de eerste generatie vormen
cultuur en religie het grootste houvast, en dat is bij de volgende generatie zo
mogelijk nog belangrijker omdat zij hun land van herkomst nooit hebben gezien.
De gebedsriten om gevaar af te wenden of voor de passage van de doden door de
‘bardo’ of de tussenstaat, worden uitgebreid beschreven, en ook de band met de
natuur en het animisme waarvan het boeddhisme doordrongen is, zitten vaak mooi
vervat in de beeldspraak. Maar dit thema komt nog het meest tot uiting in het
verhaalelement van ‘de ku’, het boeddhistisch beeldje van de Naamloze Heilige
dat volgens de traditie op mysterieuze wijze komt en gaat. De reis van de ‘ku’
die in de handen van verschillende personages terechtkomt, zorgt bovendien voor
een sterke spanningsboog. De auteur houdt bepaalde informatie slim achter en
laat de laatste puzzelstukjes pas op hun plaats vallen wanneer ze in het
voorlaatste hoofdstuk Samphel, de geliefde van Lhamo, aan het woord laat.
Met de verstoorde
relatie tussen Lhamo en Samphel snijdt de auteur trouwens een universeel thema
aan van wat er misloopt tussen mensen als ze niet openlijk met elkaar kunnen of
willen praten. De misverstanden, de gemiste kansen, het onvermogen om elkaar
echt te begrijpen. En via de figuur van Samphel – die antiekhandelaar is
geworden en de kunstschatten van zijn volk verkwanselt – kan ze ook haar
kritiek kwijt op de houding van al wie vluchtelingen opvangt. Zowel in Nepal
als later in de Westerse landen waar Lhamo’s zus en dochter terechtkomen,
worden vluchtelingen gereduceerd tot bedelaars omdat ze steeds weer afhankelijk
blijven. Ze krijgen geen toegang tot de arbeidsmarkt omdat hun diploma niet
telt of omdat ze geen of niet de juiste papieren hebben. Terwijl vluchtelingen
in de eerste plaats bannelingen zijn. Ze hebben er niet voor gekozen om hun
land te verlaten. Samphel, die zogenaamd foute keuzes heeft gemaakt, zegt:
‘Wat ik wel
weet is dat het verdomd moeilijk is om te overleven, en dat de wereld alleen de
voorwerpen van ons volk waardevol vindt. Onze voorwerpen en onze levenshouding.
Maar niet wie wij zijn, en niet onze levens.’
Onze bergen raakten de hemel
is een boeiende roman die een rijk geschakeerd en soms aangrijpend beeld geeft
van het leven en lijden van de Tibetaanse gemeenschap. Jammer dus dat de
vertaling te zeer steunt op het Engels met de overname van heel veel gerundia
en typisch Engelse syntaxis. Op den duur lees je eroverheen, maar het blijft af
en toe toch een beetje wringen. Ook de Engelse titel is helaas niet sluitend
vertaald: We measure the earth with our bodies slaat op de prosternaties
van pelgrims, die zich telkens weer ter aarde werpen, en op die manier een
rondgang maken rond de Potala in Lhasa.
Tsering Yangzom Lama: Onze
bergen raakten de hemel, Meulenhoff, Amsterdam 2023, 413 p. ISBN 9789029097376.
Vertaling van We measure the earth with our bodies door Hi-en Montijn.
Distributie Lannoo
deze pagina printen of opslaan