Letterkunde

BOEKEN NR. 10, DECEMBER 2023

Peter Daerden: Revolutie in Rio. Conrad Detrez tussen God en guerilla, samba en saudade

door Christophe Van Eecke

De kans is groot dat u nog nooit van Conrad Detrez hebt gehoord. Toch was hij in de late jaren 1970 en de vroege jaren 1980 voor een tijdje een Belgische internationale culturele ster. Afkomstig uit het kleine Limburgse dorpje Rukkelingen en initieel voorbestemd voor het priesterschap, vertrok Detrez in 1962 als lekenmissionaris naar Brazilië, zich ongetwijfeld niet bewust van het feit dat hij daarmee de geschiedenis in stapte. Want na de militaire staatsgreep van 1964 raakte de geëngageerde Detrez al snel betrokken bij de Braziliaanse guerrilla, waarna de rest van zijn leven leest als een film waarin hij van de ene revolutionaire brandhaard naar de andere reisde, altijd op de afspraak met de geschiedenis.  

Zelf documenteerde Detrez zijn leven in een aantal autobiografische romans, waarvan de bekendste, L’Herbe à brûler (1977), een internationale bestseller werd nadat de auteur er in 1978 de prestigieuze Prix Renaudot mee won. Na enkele jaren taande zijn literaire ster enigszins, waarna zijn leven abrupt werd afgebroken met zijn dood ten gevolge van aids in 1984. Maar dat leven, hoewel tragisch kort, was voldoende om tien andere levens te vullen. Het is onvoorstelbaar wat Detrez allemaal meemaakte: van de sloppenwijken van Rio evolueerde hij naar een gezochte guerrillero, onderging een schijnexecutie toen hij uiteindelijk door de Braziliaanse politie werd gearresteerd, nam het laatste interview af van de guerillaleider Marighella, was bevriend met Régis Debray, was er als RTBF-reporter bij toen in 1975 in Portugal de contra-revolutionaire staatsgreep plaatsvond, en hij verkeerde in de betere literaire kringen van Parijs. De voormalige gezochte guerrillero eindigde zijn carrière paradoxaal als Frans diplomaat in Nicaragua ten tijde van de sandinisten. En gedurende dat alles was hij ook nog eens een homoseksueel die er een avontuurlijk seksleven op na hield (maar tegelijk wel vele romantische teleurstellingen incasseerde). Als dit een roman was, werd de plot door de kritiek weggelachen als vergezocht en ongeloofwaardig. Voor een mensenleven is het niets minder dan hallucinant.
 
Met zijn biografie van Conrad Detrez heeft Daerden duidelijk een levenswerk voltooid waar hij meer dan een decennium aan heeft gebouwd. En dat is eraan te zien. Hij heeft elke steen omgedraaid: er is geen relevant archief ter wereld of hij heeft het bezocht, geen obscuur artikel of hij heeft het gelezen, geen overlevende getuige of hij heeft ermee gesproken. Alles om deze onterecht vergeten Franstalige Limburger eindelijk zijn plaats te geven in het Belgische pantheon van grote landgenoten. We krijgen een zeer volledig portret van Detrez, die Daerden soms letterlijk in de voetsporen is gevolgd om zijn levensverhaal te reconstrueren. De psychologische complexiteit van deze man, die doorheen de jaren evolueerde naar een kritische herevaluatie van de marxistisch geïnspireerde ideologieën waar hij zich initieel voor engageerde en zich uiteindelijk afkeerde van ideologisch extremisme, wordt heel mooi ontwikkeld doorheen de hoofdstukken, en men krijgt een levendig beeld van de mens achter de (hopelijk vanaf nu wat meer bekende) mythe.
 
Bijzonder waardevol is de rijke historische achtergrond die Daerden zijn lezer meegeeft. Hij kent de revoluationaire geschiedenis van Latijns-Amerika tot in de puntjes en weet Detrez dan ook heel precies te situeren in het politiek-revolutionaire landschap waarin hij zich bewoog. Met veel zin voor nuance, maar tegelijk ook heel helder, doet Daerden de complexe politieke en revolutionaire ontwikkelingen uit de doeken die het decor van Detrez’ leven vormden. Terloops rekent hij ook af met een aantal mythes, niet het minst de kwalijke maar nog steeds doorlevende verafgoding van Che Guevara, een doctrinair-totalitaire figuur waarvan Daerden het romantische aureool vakkundig doorprikt.
 
Zoals de meeste lezers was ik niet vertrouwd met Detrez voor ik Daerdens boek ter hand nam. En hoewel het niet ongewoon is om te aarzelen voor men het lijvige levensverhaal aanvat van een persoon die men totaal niet kent, is die aarzeling in dit geval onnodig: nog voor u halfweg bent door dit boek blijft er geen twijfel meer over dat u dit levensverhaal had moeten lezen. Minutieus gedocumenteerd, vlot verteld, maar toch ook nuchter en analytisch in zijn oordeel, is dit een biografie zoals een biografie hoort te zijn. We durven vermoeden dat dit boek Daerdens levenswerk is, maar we durven tegelijk hopen dat hij zeer spoedig een nieuw onderwerp vindt voor zijn volgende biografie.
 
Peter Daerden: Revolutie in Rio. Conrad Detrez tussen God en guerrilla, samba en saudade, TZARA, Antwerpen 2023, 408 p. ISBN 9789022340301. Distributie Standaard Uitgeverij

deze pagina printen of opslaan