Non-fictie

BOEKEN NR. 6, JUNI 2024

Kris Lauwerys: Van licht naar duisternis

door Thomas van der Zwan

Over het fin de siècle in Wenen zijn bibliotheken volgeschreven en worden nog altijd met verrassende regelmaat non-fictieboeken en romans gepubliceerd. Het tijdperk van Klimt, Freud en Mahler blijft tot de verbeelding spreken, en dat is niet verwonderlijk: Wenen was rond het jaar 1900 het epicentrum van artistieke, literaire en wetenschappelijke vernieuwing, en het (culturele) leven in de hoofdstad van het immense Oostenrijks-Hongaarse keizerrijk was doordrenkt van zowel angst als optimisme, van enerzijds vrees voor een naderend einde en anderzijds een intens verlangen naar verandering en vooruitgang.
 
Vertaler Kris Lauwerys woont sinds enkele jaren in Wenen en draagt nu met zijn eerste zelfgeschreven boek, Van licht naar duisternis, zijn steentje bij aan de omvangrijke geschiedkundige literatuur over dat zo intrigerende tijdperk. Knap genoeg biedt zijn boek wel degelijk nieuwe perspectieven. Ten eerste kondigt Lauwerys in het voorwoord al aan dat hij ‘verder dan het Wenen van rond 1900’ kijkt. Die belofte lost hij ruimschoots in, want zijn verhaal is doorspekt met flashbacks naar het midden van de 19de eeuw en reikt uiteindelijk tot aan de Anschluss bij Nazi-Duitsland in 1938. Ten tweede belicht Lauwerys de ‘minder bekende aspecten van het veelbesproken tijdperk’, waarmee hij doelt op de drie hoofdonderwerpen van het boek: de modeontwerpster Emilie Flöge, de journaliste Milena Jesenská en de schrijfster Veza Canetti. Door de boeiende levens van deze drie vrouwen onder de loep te nemen en op indrukwekkende wijze van geur en kleur te voorzien (geen gemakkelijke opgave, gezien het hier en daar beperkte bronnenmateriaal), slaagt Lauwerys erin om de lezer het Weense fin de siècle in een nieuw licht te laten beschouwen, met meer oog voor de patriarchale onderdrukking van vrouwen, voor het diepgewortelde antisemitisme en de schrijnende ongelijkheid (lees: de onthutsende naïviteit van de adel en steenrijke kapitalisten met betrekking tot de primitieve leefomstandigheden van hun duizenden straatarme stadsgenoten in de buitenwijken).
 
Literatuur over het fin de siècle zoomt vaak nogal gretig in op de louter culturele veranderingen, en besteedt dan te weinig aandacht aan de sociale en politieke spanningen van die tijd; namen als Klimt en Freud verkopen nu eenmaal goed, die van de antisemitische burgemeester Karl Lueger of de kanselier Ignaz Seipel niet. Nochtans zijn de sociale ontwikkelingen van die tijd – het opgeklopte nationalisme, het rabiate antisemitisme, het ontluikende feminisme – niet los te denken van de culturele revoluties, en zouden vooral die sociale ontwikkelingen uiteindelijk culmineren in de uitbraak van de Eerste Wereldoorlog en de ondergang van het keizerrijk. Lauwerys weet in zijn boek echter het clichébeeld van Wenen als Mekka van het vroege modernisme te doorbreken, door (soms bijna té) uitvoerig de politieke en sociale conflicten uit die tijd uit de doeken te doen.
 
Hoewel Lauwerys er absoluut in slaagt om de levens van drie intrigerende vrouwen invoelbaar te maken, bevat het boek alsnog dusdanig veel lange uitweidingen over de carrières van onder meer Gustav Klimt, Franz Kafka en Elias Canetti, dat soms het vermoeden ontstaat dat de opzet en ondertitel ‘Drie vrouwen in Wenen’ vooral om marketingtechnische redenen zijn gekozen. Het is duidelijk dat het bronnenmateriaal beperkt was (vooral in het eerste deel over Emilie Flöge), en dat Lauwerys zich heeft moeten behelpen met biografische gegevens over mannelijke tijdgenoten. Hier en daar laat de schrijver zich wellicht ook een tikkeltje te veel meeslepen door zijn eigen verbeelding, maar dat levert wel een ontzettend sfeervol boek op, dat de lezer bij vlagen het gevoel geeft echt te weten hoe het leven in het Wenen van die tijd was.  
 
Van licht naar duisternis is een zeer breed opgezet en diepgravend boek, geschreven met een frisse en getalenteerde pen, en onderbouwd met veel passie en kennis van zaken die overal van de pagina’s stralen. Een zeer knappe prestatie.
 
Kris Lauwerys: Van licht naar duisternis: Drie vrouwen in Wenen (1900-1938), Athenaeum-Polak & Van Gennep, Amsterdam 2024. 456 p. ISBN 9789025312954. Distributie L&M Books


deze pagina printen of opslaan