Vanaf negen jaar

JEUGDBOEKEN NR. 9, NOVEMBER 2024

Maria van Donkelaar & Martine van Rooijen, Wendy Panders (ill.): Het onvergetelijke verhaal van Reinaert de vos. Een hervertelling op rijm

door Henk van Viegen

9+ - Onder welke titel hij ook verschijnt, Van den Vos Reynaerde is een klassieker die altijd verkrijgbaar is. In het volwassenencircuit was er vorig jaar een hoogtepuntje met het geweldige boek van Frits van Oostrum, De Reynaert. Leven met een middeleeuws meesterwerk. Ook in de jeugdliteratuur grijp je bij Reinaert de vos nooit mis. Na 2000 zijn er bij voorbeeld prozabewerkingen van Henri van Daele (2006, Reinaart de vos. De felle met de rode baard) en Koos Meinderts: De schelmenstreken van Reinaert de vos (Hoogland & Van Klaveren 2018), allebei prachtig geïllustreerd. Er is een rapversie van Charlie May: Reinaert de vos … gerapt (Holland 2008), de strip van David Audenaert (Vizid): Foxy: Reynaert de Vos (Intergemeentelijk project Het Land van Reynaert, 2015). Dan heb je nog een adaptatie naar een schoolsituatie met menselijke hoofdpersonages (RotVos! (Abimo 2007) van Frank Pollet) en een Eenvoudig communiceren-editie, Reinaart de vos (2014), door Marian Hoefnagel. Allemaal lekker anders en voor verschillende lezers en leeftijden.  

Deze nieuwe adaptatie is een soort beeldroman geworden, met precies op de bovenste helft van de pagina’s ruimte voor het verhaal van de illustrator en op de onderste de tekst in kekke, vierregelige strofen. Met het gemakkelijkste rijm: abcb, daarom ook wel sinterklaasrijm genoemd, dat waarschijnlijk meer vaart oplevert dan het gepaarde rijm van de oorspronkelijke editie en latere edities in verzen. Feitelijk krijgt de illustrator zelfs nog meer ruimte, omdat er ook nog tekeningen tussen de strofen staan. Midden op de cover staat een prachtige R, die zo uit een middeleeuws handschrift geplukt zou kunnen zijn.
 
De illustraties begeleiden niet alleen details van de tekst, meestal zijn ze echte visualisaties van een hele scène. (Je kunt je voorstellen dat Wendy Panders vaak gevraagd wordt tekeningen te maken voor non-fictie) Daarbij gebruikt de illustratrice ook de middeleeuwse aanpak in handschriften en op schilderijen om diverse elementen en tijdsmomenten in één beeld onder te brengen.
 
De hier en daar erg geestige aanvullingen houden je extra bij de les. Zoals kleine, ironische tekstbordjes (‘Van Nobel voor Hermelien’) of uitroepen. De wolvin Hersint met liefdespijltjes op haar bh. De koppen van de dieren als de koning Reinaert genade schenkt, met een klein woedefriemeltje boven het hoofd van Cantecleer. Uilen zijn een soort verbindend element. De ministerraad wordt voorgesteld als een groep uilen. Je herinnert je dat je een uil zag vliegen bij het huis van Reinaert op het moment dat Bruun en Tibeert daar verschenen. Je ziet er daarna eentje op een boomstronk, of op een bordje met ‘Hof’ daarop. De gevangengenomen Bruun en Isengrim geeft Pander weer in een gevangeniscel, met tal van humoristische elementen.
 
De hoofdstuktitels staan op een tekstrol. Op de slotprent zie je Reinaert met een pen (veer) in de hand. Hij oefent de R. Jawel, zijn onvergetelijke avonturen zullen steeds opnieuw beschreven worden. Ook deze keer is dat weer goed gelukt. Het gaat hier om een getrouw het origineel volgende editie met de belangrijkste gebeurtenissen. De basis van het verhaal: de dieren klagen over Reinaert aan het hof – Reinaert moet gehaald worden (drie indagingen, Bruun, Tibeert en Grimbeert) –, Reinaert pakt aan het hof de koning en de koningin in met een verhaal over een schat en gaat zogenaamd op pelgrimstocht – Reinaert en zijn gezin smeren ‘m –, aan het hof herstelt men de orde. Voordat het verhaal start, krijg je dit al als overzicht als je de hoofdstuktitels leest (ook daar twee scherp oplettende uilen!). Daarna stellen de personages zich voor. Een aantal van hen zie je ook opdoemen tussen de natuurelementen op het voor-en achterplat.
 
De vierregelige strofen lezen heerlijk weg, er zijn maar heel weinig momenten dat het ritme even stokt. Met hier en daar een stoplapje voor het rijm, of juist een geintje (instemming rijmt op ding). Voor een beetje geweld zijn de bewerkers niet bang. Dat gaat goed samen met humor, zien we in de scène met de dorpelingen die op Bruun ‘los gaan’. Het is ook inmiddels allang niet meer nodig in bewerkingen voor de jeugd de zogenoemde ballen- of klokkenspelscène van Tibeert met de pastoor door iets minder ‘engs’ te vervangen, en dat doen de bewerkers dan ook niet:  
 
‘Met zijn nagels uitgeslagen
sprong hij in het blote kruis,
nam pastoor zijn bal te grazen,
als was het een vette muis.’
 
Een leuke vondst, die vergelijking van een van de ballen van de pastoor met een muis. Maar het kan ook zijn dat ze die gelezen hebben bij Ernst van Altena die ‘m in 1979 al had. Diens (herziene) versie (De Vrije Uitgevers, 2014) is overigens nog steeds verkrijgbaar.
 
Het is wel jammer dat de bewerkers niet wat beter hun best gedaan hebben om ook het informatieve hoofdstuk ‘Voor wie meer wil weten…’ aan te passen aan de taal van de doelgroep. Nu is dat halfslachtig, een beetje voor de jonge lezers en een beetje voor volwassenen. Maar het prachtige boek laat verder zien dat er altijd weer ruimte is voor nóg een nieuwe Reinaert.
 
Maria van Donkelaar, Martine van Rooijen, Wendy Panders: Het onvergetelijke verhaal van Reinaert de vos. Een hervertelling op rijm, Gottmer, Haarlem 2024, 88 p. : ill. ISBN 9789025780012. Distributie L&M Books

deze pagina printen of opslaan