Vertaald proza

BOEKEN NR. 3, MAART 2017

Ilija Trojanow: Macht en verzet

door Katja Feremans

Wanneer eind jaren negentig de archieven van de Bulgaarse veiligheidsdienst voor het eerst worden opengesteld, begint de bejaarde verzetsstrijder Konstantin Milev Sjejtanov zijn dossier uit te spitten. Het wordt een werk van lange adem: eerst leek het erop dat zijn leven nauwelijks was gedocumenteerd, uiteindelijk kan hij de hand leggen op tweeduizend bladzijden.
 
Als twintiger werd Konstantin ervan beschuldigd om samen met vier strijdmakkers en met steun uit het kapitalistische Westen de Volksrepubliek Bulgarije te hebben willen omverwerpen. Hij werd hiervoor veroordeeld tot twintig jaar gevangenisstraf, waarvan hij er tien uitzat. In de gevangenis wilden soms wel twintig aan de lopende band werkende ondervragers hem doen bekennen dat hij de gewetenloze en gewelddadige staatsvijand was voor wie hij werd gehouden, maar ondanks de ranselende vragen en martelpraktijken kregen ze hem niet op de knieën.
 
Konstantin is altijd blijven vasthouden aan zijn lezing van de feiten: ja, hij stond in contact met verzetscellen; ja, hij blies in 1953 een standbeeld van Stalin op; maar nee, het monster dat de staatsveiligheid van hem maakte, was hij niet. Op zijn oude dag steekt hij al zijn tijd en energie in het uitpluizen van zijn dossier. Hij zal niet rusten vooraleer hij ‘het kaf van het koren van de waarheid’ heeft gescheiden en zijn verraders kent. Verder is het voor hem van levensbelang dat de aanhangers van de dictatuur alsnog ter verantwoording worden geroepen voor het hem en anderen aangedane onrecht. De gewezen dienaren van het communisme zegevierden immers onaangevochten na de val van het IJzeren Gordijn: ze bleven hun stempel drukken op de Bulgaarse maatschappij, doordat ze de betere posities in de politiek en de zakenwereld wisten te bemachtigen.
 
Konstantin is afwisselend met Metodi Popov aan het woord. Als kind zaten ze samen op school, later was Metodi een van Konstantins ondervragers in de gevangenis. De opportunistische, op macht beluste Metodi komt doorgaans bot uit de hoek. Konstantin uit zich scherp en vaak beeldend, wat zinderende passages oplevert. Hun personages zijn uitgewerkt in functie van de maatschappelijke en ideologische krachten waar ze voor staan, maar ook hun karakters tekenen zich gaandeweg af.
 
De contouren van de nevenfiguren blijven veeleer vaag, zelfs die van Dora, al speelt zij een belangrijke rol. Zij en Konstantin wonen op de veertiende etage van hetzelfde woonblok. Dora kijkt voorbij zijn harde bolster en wint door haar niet-aflatende bezorgdheid vanwege zijn solitaire leven uiteindelijk zijn genegenheid. Tussen de in korte hoofdstukken gegoten innerlijke monologen van Konstantin en Metodi worden uittreksels uit de staatsarchieven geschoven die gebaseerd zijn op authentieke documenten. Hierdoor wordt de grimmige toon van de roman versterkt. De hoofdstukken waarin jaartallen zelf de tijdsgeest moeten vatten – ‘1954 vertelt’, ‘1989 vertelt’, bijvoorbeeld – zijn vaak nogal abstract en dragen daardoor weinig bij tot het grotere geheel.

Ilija Trojanow (1965) is zelf van Bulgaarse afkomst. Samen met zijn ouders kreeg hij in 1971 politiek asiel in Duitsland. Hij woonde later in Nairobi, Bombay en Kaapstad. Als romancier maakte hij vooral naam met De wereldverzamelaar (2008), waarin hij de avontuurlijke Britse officier Richard Burton (1821-1890) achterna reist naar Arabië, Afrika en Brits-India en de klemtoon legt op de interculturele dialoog. Macht en verzet is een beklemmende roman over integriteit en verraad in tijden van repressie, over waarheid en leugen, over persoonlijke vrijheid en de schending ervan. Het boek ontleent zijn slagkracht aan de twee hoofdrolspelers, al zijn ze grof uitgesneden tegen de historische achtergrond, en aan de krachtige stuwing die uitgaat van de uiteenlopende taalregisters die Trojanow bespeelt.

Amsterdam : De Geus 2016, 445 p. Vert. van Macht und Widerstand door José Rijnaarts. ISBN 9789044536607. Distributie: LMBooks 

deze pagina printen of opslaan