Vertaald proza

BOEKEN NR. 4, APRIL 2019

Mythisch klankbord van crisismomenten: Max Porters vernieuwende proza

door Kris van Zeghbroeck

De Britse schrijver Max Porter (1981) is geboren en getogen in High Wycombe (Buckinghamshire). Hij studeerde kunstgeschiedenis, radical performance art, psychoanalyse en feminisme aan het Londense Courtauld Institute (MA). Daarna werkte hij als boekhandelaar, redacteur en uitgever. Sinds 2012 is hij als editorial director actief bij Granta en Portobello Books.

Porter verhuisde recent van Londen naar Bath. Zijn gezin met drie kinderen is de hoeksteen van zijn bestaan, en hij tracht zoveel mogelijk tijd met hen door te brengen. Zelf groeide hij en zijn broer op met hun moeder, een fotografe, hun stiefvader en zijn kinderen. Hun biologische Welshe, kunstzinnig ontspoorde vader, was een afwezige maar toch dominante vaderfiguur, die een sterke impact had op de zesjarige Porter bij zijn vroegtijdige overlijden.

De ervaringen die daarmee gepaard gingen vormen de basis van zijn debuutroman Grief Is the Thing with Feathers (2015, Verdriet is het ding met veren). Porters schrijverschap heeft zijn wortels in zijn creatieve jeugd. Een schetsboek op vakantie was de normaalste zaak binnen het gezin en tot vandaag maakt Porter schetsen en aantekeningen om zijn romans te voeden. Na het succes van zijn debuut, bekroond met de Dylan Thomas Prize 2016, staat nu zijn nieuwste roman Lanny (2019, Lanny) in de belangstelling.

Het proza van Porter is erg poëtisch en experimenteel (‘I love slang, I love hip-hop. I love the proper use of language’), gegoten in een vorm die als microfictie kan omschreven worden. Zelf bestempelt hij in een interview zijn debuut al een ‘multi-voice fable’, ‘a short book which moves between prose, poetry, play script, fairytale and essay’. Typografie en bladspiegel worden gebruikt om extra vormelijke accenten te leggen binnen zijn werk.

‘This choice of form was very indulgent. I was looking to turn myself on. It’s a way of writing that excites me. And, not being someone who can dedicate long hours of focussed concentration, great big smooth swathes of crafted prose were never an option. It was small blocks that could be tuned and tweaked and rearranged in snatches of time’. (ica.art)

Porters manier van schrijven wordt ook bepaald door zijn job als redacteur en uitgever: ‘I didn’t want any crossover with what I’m doing in the day or what anyone else is doing. I read so many conventional novels and non-fiction in my day job so I seek out children’s books and poetry and plays, always looking for that electric shock jolt of great things in hybrid forms’. (The Bookseller)

De emoties rond het overlijden van Porters biologische vader worden in Verdriet is het ding met veren overgedragen naar het fictieve overlijden van een moeder, die haar man en twee jonge zonen achterlaat. Het verscheurde gezin krijgt Kraai op bezoek, de verpersoonlijking van hun verdriet (zie titel). Deze gigantische vogel (geïllustreerd door Eleanor Crow) figureert als babysitter, raadgever, psycholoog, plaaggeest en uiteindelijk vriend. (Lees verder onder illustratie)



De vaderfiguur is niet toevallig een academicus gespecialiseerd in het werk van de dichter Ted Hughes. Porter is een grote fan van Hughes en zijn bundel Crow in het bijzonder. Het is een van zijn bekendste dichtbundels, geschreven na de dood van zijn echtgenote Sylvia Plath. Hughes bleef achter met twee jonge kinderen, zodat zowel thematisch als biografisch de deur geopend wordt naar vergelijkingen, zij het zonder noodzakelijke voorkennis:

‘I would hate to exclude a reader who hadn’t read Crow … it’s not Hughes’ crow, it’s my crow and it’s about the obsession of the father with the crow. There are in-jokes in there about Hughes and Faber but they’re only a device, I’d hate for people to feel they wouldn’t get it. I hope that by using Hughes I haven’t limited it in any way but it was so seductive to me, I couldn’t resist.’ (The Bookseller)

Porters tweede roman speelt zich af in een plattelandsdorp op pendelafstand van Londen. Lanny verhuist met zijn ouders naar het dorp en integreert zich in de gemeenschap. Hij valt op door zijn vrolijke, poëtische geest en dwaalt graag door de aanpalende bossen. Hij krijgt tekenles van een bekende kunstenaar op leeftijd en bouwt zich een schrijn in het bos met vondsten uit de natuur.

Maar dan ontwaakt Dead Papa Toothwort / Dode Papa Scheurwortel, een oude bosgeest (genius loci) die uiteenlopende gedaanten aanneemt en het verleden, heden en toekomst van de gemeenschap in zich laat samenvloeien. Hij luistert naar de stemmen uit het dorp en ontwaart het unieke geluid van Lanny. Hij wil Lanny voor zich opeisen. De jongen verdwijnt schijnbaar in een parallelle wereld, wat het verhaal een magisch-realistische insteek geeft.

Toothwort of Schubwortel is een leeuwenbekachtige parasitaire plant van het geslacht Lathraea (afgeleid uit het Griekse λαθραιος, dat ‘verborgen’ betekent). Het suggereert dat de bosgeest vegeteert op zijn omgeving, een verborgen leven leidt en onderdeel is van een netwerk dat met de omgeving communiceert (zie illustratie onderaan). De vertaler koos echter voor Scheurwortel of Smeerwortel (Symphytum) een ruwbladige plant met rode, paarse, blauwe, vuilgele of witte bloemen. Een giftige medicinale plant voor wonden en botbreuken.

Het is de magisch-realistische link met Engelse mythe en folklore die het poëtische boek zijn kracht geeft. Zelfs de taal wordt extra leven ingeblazen door regelmatig typografisch in natuurlijke golfpatronen over de bladspiegel te kronkelen. Centraal staat de moeilijke verhouding tussen natuur en mens, met aan de ene kant Toothwort en Lanny, en aan de andere kant de dorpsbewoners. De natuur heeft de dominante cyclus die in wezen eindeloos doorgaat zonder zich veel van verdwijningen, financiële crisissen of een Brexit aan te trekken.

Voor de samenleving ontpopt zich de zoveelste verdwijningszaak van een kind (een uitgesproken populair thema in fictie en film). Een onopgelost mysterie dat het dorp in de ban houdt, terwijl anderzijds het leven onvermijdelijk verder gaat. De indirecte maatschappijkritiek op het huidige politieke klimaat, de Londense City en de tabloid pers doen het magisch-realistische verhaal verwateren. Vraag is of de drang van Porter om een maatschappelijk statement te maken, het verhaal gaandeweg ondermijnt.

Met een vader die in de Londense City werkt en een moeder die misdaadromans schrijft, kan de uitkomst van Lanny’s verdwijning alleen ontnuchterend en alledaags zijn. Alsof er in onze maatschappij geen plaats meer is voor magische oerkrachten. Toch lijkt het erop dat mythische geesten als Kraai en Tootworth het vernieuwende oeuvre van Porter gaan bepalen. Niet als een gimmick op zich, maar als een natuurlijk klankbord van de crisismomenten en emoties waarmee de mens te maken krijgt.

Max Porter: Lanny, De Bezige Bij Amsterdam, 2019, 215 p. ISBN 9789403150208. Vertaling van Lanny door Saskia van der Lingen. Distributie Standaard Uitgeverij

Max Porter: Verdriet is het ding met veren, De Bezige Bij Amsterdam, 2019, 122 p. ISBN 9789403150208. Vertaling van Grief Is the Thing with Feathers door Saskia van der Lingen. Distributie Standaard Uitgeverij



Toothwort / Schubwortel (Wikipedia)


deze pagina printen of opslaan