Nederlands proza

BOEKEN NR. 4, APRIL 2019

Nicolaas Matsier: De advocaat van Holland

door Ine Kiekens

Op 13 mei 2019 zal het 400 jaar geleden zijn dat de Nederlandse raadspensionaris Johan van Oldenbarnevelt werd terechtgesteld. Samenvallend met dit herdenkingsjubileum verdiepte Nicolaas Matsier zich in het leven van Van Oldenbarnevelt en schreef hij De advocaat van Holland, gewijd aan diens laatste maanden in gevangenschap. Het is niet de eerste keer dat een literair werk de voormalige raadspensionaris centraal stelt. Nog in Van Oldenbarnevelts eigen tijd schreef Joost van den Vondel een vlijmscherp gedicht waarin hij de veroordeling en onthoofding van Van Oldenbarnevelt ten sterkste afkeurde. Het stockske, vernoemd naar Van Oldenbarnevelts wandelstok, die hem tot op het schavot vergezelde, geldt vandaag nog steeds als een van Vondels bekendste werken.
 
Terwijl in Vondels gedicht Van Oldenbarnevelts wandelstok aan het woord komt, reconstrueert Matsier de belevingswereld van de voormalige raadspensionaris zelf, startend op de dag waarop Van Oldenbarnevelt wordt gevangengenomen en eindigend bij het moment waarop diens ziel zijn lichaam verlaat. In korte hoofdstukjes belicht Matsier de verschillende emoties die de voormalige raadspensionaris tijdens zijn maandenlange gevangenschap ervaren moet hebben, gaande van ongeloof over zijn vrijheidsberoving, over de strijdvaardigheid die hij aan de dag legt om zich te verdedigen, tot de vele frustraties die Van Oldenbarnevelt te beurt vallen omdat zijn procesvoering zo traag op gang komt en hij voortdurend in het ongewisse wordt gelaten. Vooral bij dat laatste weet Matsier een gevoelige snaar te raken: hij schetst op overtuigende wijze en in rake bewoordingen hoe een publieke figuur als Van Oldenbarnevelt, toen al 71 jaar, verstoken wordt van enig nieuws van de buitenwereld en aldus eenzaam – op de hulp van een jonge dienaar na – zijn lot moet afwachten.
 
Hoewel de vermoeidheid en ouderdom bij wijlen zwaar op hem doorwegen, blijft Van Oldenbarnevelt niet bij de pakken zitten en overdenkt hij aan de hand van verschillende terugblikken zijn leven. Deze overpeinzingen ontlokken hem bijzonder mooie gedachten over het verleden:
 
‘Het verleden – was dat niet altijd al iets geweest dat bijgehouden moest worden, goed vormgegeven, opgekalefaterd, gefatsoeneerd, uitgedeukt, bijgewerkt, en nog maar weer eens opgepoetst en overgeschilderd? Waren de herinneringen niet altijd op de groei gemaakt, als de kleren die je aantrok, moesten ze niet eens in de zoveel tijd gewoon in de was?’ De herinneringen van de advocaat waren niet minder beweeglijk dan hij zelf van jongs af aan geweest was.
 
Het siert Matsier dat hij Van Oldenbarnevelt niet vanuit een eenzijdig perspectief opvoert. Hij representeert de voormalige raadspensionaris niet als een ten onrechte veroordeelde, zoals Vondel dat deed, maar als een man van vlees en bloed: iemand die goed weet dat de geschiedenis geen eenduidig verhaal vormt, maar door ieder op een eigen manier wordt ingekleurd.
 
De advocaat van Holland is een fictioneel relaas, maar het sluit bijzonder dicht bij de historische realiteit aan. Dat laatste had Matsier misschien nog nadrukkelijker in de verf kunnen zetten door zijn bijlagen ‘Enkele termen’ en ‘Een paar data en jaartallen’ vooraan in plaats van achteraan in het boek op te nemen. Op die manier heeft de lezer – als die dat wil – meteen de historische achtergrond paraat en ontdekt hij niet pas aan het einde van het boek dat Matsier enkele hulpmiddelen bij de lectuur heeft voorzien. Hoewel deze hulpmiddelen niet noodzakelijk zijn om van het boek te kunnen genieten, geven ze een beter beeld van de vroegmoderne context waarin Van Oldenbarnevelt actief was en faciliteren ze een rijkere leeservaring als ze aan het begin van de roman staan opgenomen.
 
Hoewel het slot van Matsiers roman geen verrassing vormt – Van Oldenbarnevelt wordt schuldig bevonden en onthoofd – blijft de lezer tot op het einde geboeid. De vlot leesbare stijl van Matsier speelt daarin een belangrijke rol. Hij heeft geen duf geschiedenisverhaal neergepend, waarin het ene feit het andere opvolgt, maar een psychologische roman die een bijzondere inkijk in de leefwereld van een historisch personage biedt. Het boek is daarom niet enkel voor geschiedenisfanaten, maar eveneens voor een breder publiek geschikt. Ook binnen het onderwijs mag een mooie plaats voor De advocaat van Holland worden gereserveerd, voor wie na het feitelijke overzicht en de apologie van Vondel zich vanuit een fictioneel-realistisch perspectief verder in de geest van Van Oldenbarnevelt wil verdiepen.
 
Nicolaas Matsier: De advocaat van Holland, De Bezige Bij, Amsterdam 2019, 416 p. ISBN 9789403136400. Distributie Standaard Uitgeverij

deze pagina printen of opslaan

Nieuwe recensies

BOEKEN NR. 3, MAART 2024

Binnen in de aarde is een berg

Hester Knibbe

De zomers

Ronya Othmann

Het mensenschip

Autran Dourado

Onze James. De vrouwen van Ensor

Jan Bultheel, Eric Min (nawoord)

Woestijnpassages

Emmelien Kramer

naar overzicht

JEUGDBOEKEN NR. 3, MAART 2024

Een toren van tijgers

Lizette de Koning, Gareth Lucas (ill.)

Eenbeen

Thijs Goverde

Roofvogels. De mooiste en machtigste dieren in de lucht

Walter De Raedt, Joris De Raedt (ill.)

Salto

Arndís Thórarinsdóttir, Linde Faas (ill.)

Springlevend

Saskia de Bodt

naar overzicht


ontwerp: Ann Van der Kinderen   |   programmatie: dataweb   |   © MappaLibri