Vertaald proza
BOEKEN NR. 6, JUNI 2019
Valeria Luiselli: Archief van verloren kinderen
door Tom Rummens
Al in haar essay Vertel
me het einde raakte
Valeria Luiselli het thema aan van de vluchtelingenkinderen die vanuit Mexico
de grens naar de Verenigde Staten proberen over te steken. Het leverde een
essay op dat weinig aan de verbeelding overliet maar wel aan de ribben bleef
kleven. In Archief van verloren kinderen
gaat ze verder op dat thema, in een roman die leest als een schatkist vol
referenties, een road novel van deze
tijd. Het werd een boek waarin Luiselli haar woede niet laat koelen, maar wel
onderbouwt met begrip van actualiteit en geschiedenis, waardoor de woede
overigens alleen maar intenser lijkt te worden.
Dat Luiselli, zelf afkomstig uit
Mexico en intussen al ettelijke jaren woonachtig in New York en succesvol in de
letteren, met dit thema aan de slag gaat, hoeft niet te verbazen. Het verhaal
is ook deels autobiografisch. Samen met haar man, zijn zoon en haar dochter,
reist het hoofdpersonage uit Archief van
verloren kinderen van New York helemaal naar het zuiden van de Verenigde
Staten. Hij is documentalist, zij documentarist, en al zit er maar een letter
verschil tussen beider bezigheden, het verschil in hoe ze naar de wereld kijken
is enorm: hij registreert en archiveert, zij documenteert en geeft daarmee ook
een visie en een engagement vorm. Hij wil tijdens hun reis door Trumps Amerika de
geluiden van de leefgebieden van de Apachen opnemen, zij is op zoek naar het
verhaal van de verloren kinderen.
Want terwijl het
gezin naar het zuiden reist, maken duizenden Mexicaanse kinderen de omgekeerde
beweging. Op zoek naar een beter leven steken ze de grens van Zuid naar Noord
over, op risico van eigen leven. Het zijn ontheemde kinderen, ze zijn met
zoveel, ze hebben pech en weinig perspectief op beterschap. Eigenlijk hopen ze
opgepakt te worden door de Amerikaanse grenspolitie en zo in aanmerking te
komen voor een lange weg richting Amerikaans staatsburgerschap, en hoe naïef
die gedachte ook is, het is in wezen alles wat ze nog hebben. Vaak belanden ze
in de woestijn, een heilloze situatie, zonder eten of drinken, overgeleverd aan
de natuurelementen. In de verslagen van overleden kinderen die Luiselli in haar
boek opneemt, is juist dat vaak de doodsoorzaak die aangegeven wordt:
‘blootstelling aan de elementen’. Het is een triest einde, medelijden en
medemenselijkheid zijn ver te zoeken.
Archief van verloren
kinderen is een traag boek. Het speelt zich af in de wagen en in motels,
Luiselli neemt ruimschoots de tijd om de verhoudingen in het gezin te schetsen,
er worden verhalen verteld en luisterboeken opgezet tijdens lange autoritten
door een land van veel verschillen. Maar tegelijk is het boek zelf ook een
archief, doorspekt met literaire referenties, boekenlijsten, nevenverhalen.
Zoals het verhaal van een Mexicaanse vriendin van het hoofdpersonage, die het
spoor van haar twee vluchtende kinderen bijster raakte en nu verstrikt raakt in
een bureaucratisch kluwen. De ontmenselijking van het vluchtelingenbeleid in de
Verenigde Staten (en in het algemeen, allicht) komt zo treffend in beeld.
Maar ook de kernvraag van het boek, wat er gebeurt als
kinderen volkomen aan hun lot worden overgelaten, komt zo opnieuw aan bod. Dat
de twee kinderen in het tweede deel van het boek ook zelf weglopen, de woestijn
en dus de gevarenzone in, doet alles kantelen. Plots komt alles dichtbij, wordt
het verschil tussen de documentalist en de documentairemaker onbestaand, wordt
iedereen teruggeworpen op de reflexmatige essentie van het bestaan: vechten of
vluchten.
Valeria Luiselli: Archief van
verloren kinderen, Das Mag, Amsterdam 2019, 437 p. : ill. ISBN 9789492478795. Vertaling van Lost children archive
door Molly Van Gelder en Nicolette Hoekmeijer
deze pagina printen of opslaan