Vertaald proza
BOEKEN NR. 9, OKTOBER 2020
André Aciman: Uit Egypte
door Ludo Abicht
De in 1951 in
Alexandrië geboren Egyptisch-Amerikaanse maar in dit geval vooral Joodse
schrijver André Aciman werd in 2007 bekend met de roman Call me by your Name, over
een homoseksuele relatie tussen een 17-jarige hoogbegaafde jonge Italiaan en
een ietwat oudere docent. Het boek werd trouwens in 2017 verfilmd en kreeg in De Morgen de beoordeling ‘dé liefdesfilm
van het jaar’ te zijn (Robin Broos). Niet zozeer vanwege de inhoud, een vorm
van coming-out van twee prachtige en getalenteerde jongeren, maar vanwege de
ingehouden sensuele sfeer waarin zowel de roman als het boek gebaad waren.
Uit Egypte, een autobiografisch verhaal, was intussen al 12 jaar vroeger
verschenen. Het is een mémoire over de jeugd van de auteur als kind en
adolescent in de nu verdwenen wereld van de Sefardische Joden in Egypte tussen
het einde van de Tweede Wereldoorlog en hun uitdrijving door president Nasser.
Net als in Stephan Zweigs De wereld van
gisteren (1941) wordt hier een
milieu geëvoceerd dat alleen nog in de herinnering van een aantal overlevenden
bestaat. Terwijl ik het boek aan het lezen was werd ik regelmatig aan Proust
herinnerd. Geen wonder, want Aciman was literatuurprofessor in New York en
doceerde en publiceerde over Marcel Proust, zoals ik nadien ontdekte.
Deze autobiografie is
esthetisch verfijnd en meeslepend geschreven, en geeft waarschijnlijk een goed
beeld van die kleine maar vitale wereld waarin zijn familie volop geniet van
het geprivilegieerde wereld van de Europese, liever de niet-Arabische expat
gemeenschap tijdens die eerste periode van de Egyptische onafhankelijkheid. Ze
behoren inderdaad tot de betere klasse, maar ze blijven er zich van bewust dat
die wereld op elk moment kan en zal instorten. Ze weten of voelen dat ze, zoals
al zo vaak in de geschiedenis, op een bepaald moment niet langer welkom zullen
zijn. Over al hun mondaine bezigheden, hun succesrijk zakenleven, hun intriges,
spelletjes, strandparties, diners en relaties blijft de (onuitgesproken)
schaduw hangen van de brutale verdrijving uit Spanje en Portugal aan het einde
van de vijftiende eeuw.
Dit dubbele gevoel van enerzijds een geslaagd materieel bestaan
te leiden en anderzijds nooit helemaal te worden aanvaard, maakt de
melancholische charme uit van dit familieverhaal. Het is ook het leidmotief van de hele autobiografie, zoals blijkt
uit de door verschillende figuren geciteerde Italiaanse spreuk: ‘siamo o non siamo’ (zijn we het nu of
zijn we het niet), dat in het begin verschillende betekenissen kon hebben
(goede zakenlui, handige onderhandelaars, mensen met smaak), maar dat steeds
duidelijker betekent: ‘zijn we Joden of zijn we het niet’. Want hoewel de
meesten nog nauwelijks iets met de Joodse religie te maken hadden en zich ook
niet als Joden kenbaar maken, is het toch die vraag die de grote familie tot
aan het einde bijeenhoudt, of ze zich nu bekeerd hadden of niet. Altijd is er
wel een grootmoeder, zelf een overgrootmoeder of een oudere oom die zich nog
flarden van de religieuze rituele en gebeden herinnert. Of ze ontdekken
toevallig dat twee deftige dames die elkaar jaren lang voor Françaises
aangezien hadden – ze hadden allebei de juiste burgerlijke opvoeding genoten –
bijvoorbeeld op de markt alleen maar de Ladino naam van de vis (een poon)
kenden en ze plotseling ontdekten dat ze allebei Sefardisch waren en niet
langer hoefden te doen alsof. Het Ladino was de taal van hun voorouders en hun
jeugd in Turkije geweest en verbindt hen nu opnieuw met hun wortels. Of het is,
zoals zo vaak in de Joodse geschiedenis het geval geweest is, de buitenwereld,
in dit geval het Egypte van Nasser, die hen na de mislukte poging van Frankrijk,
Groot-Brittannië en Israël om in 1956 het genationaliseerde Suezkanaal te
heroveren als handlangers van een vreemde mogendheid begint te behandelen,
hoewel zijzelf niets met Israël te maken hadden. Het klimaat is definitief
omgeslagen en het einde komt onvermijdelijk nabij.
Het grote verschil met Zweig is
het culturele niveau van deze twee verschillende ‘werelden van gisteren’. Waar
Zweig het in feite heeft over de ondergang van het Europa van Mozart tot
Schönberg en van Goethe tot Wittgenstein, een culturele wereld die ons allen blijvend
gevormd heeft, kan dit niet echt beweerd worden over de Joodse families in
Alexandrië.
André
Aciman: Uit Egypte, Ambo/Anthos, Amsterdam 2020, 369 p. ISBN 9789026348648. Vertaling van Out of Egypt : a memoir door Babet Mossel.
Distributie VBK België
deze pagina printen of opslaan