Na jarenlang het
literaire werk van Jan Hendrik Frederik Grönloh (1882-1961) wetenschappelijk te
hebben bestudeerd – komt Lieneke Frerichs nu met een monumentale biografie van
de schrijver die de geschiedenis zou ingaan als Nescio (Latijn voor ‘ik weet het
niet’) .Hoewel de erven van Grönloh aanvankelijk hun medewerking weigerden– zij
beloofden hun vader immers geen persoonlijke documenten openbaar te maken –
slaagde Frerichs er nu toch in een overzichtelijk en helder werk te schrijven
over een van de protagonisten van de neoromantische Nederlandstalige
literatuur. Omdat de kleinkinderen zowel in tijd als emotie verder weg stonden
van Grönloh dan diens kinderen kreeg Frerichs inzage in de talrijke brieven en
notities die er na zijn dood werden gevonden. Hoewel ze dus al sinds de jaren
zeventig doende was met tekstedities van zijn werk te verzorgen kreeg Frerichs
pas na de dood van de laatste dochter (in 2007) van Nescio de vrijere hand om
privé-documenten in te zien, met het oog op een nog te schrijven biografie.
Tijdens zijn
leven was de erkenning voor Nescio’s werk beperkt en kwam ze vooral van
collega-schrijvers als E. Du Perron en Menno ter Braak. Pas aan het einde van
zijn bestaan groeide het enthousiasme voor Titaantjes, Dichtertje
en De uitvreter. Het zijn zijn drie bekendste verhalen, na publicatie in
diverse tijdschriften verschenen ze in één band in 1918. Pas in 1946 zou nieuw
werk van zijn hand verschijnen (Mene Tekel), toegevoegd aan een
heruitgave van de drie voornoemde. Ook zijn Natuurdagboek, kende
positieve bijval. Het is een autobiografisch journaal waarin het belang van de
natuur voor de schrijver ten uiting komt, en werd bezorgd door Lieneke
Frerichs. Voor Nescio vormde het buitenleven een toevluchtsoord voor het leven
in de stad, het bestaan als kantoorklerk, kortom de andere mensen. Hij voelde
zich veelal een eenzaat, ook al had hij zich ogenschijnlijk volledig geschikt
naar het leven in de handel, met een gezin. Achter de façade bleef hij echter
een jongen, een ‘titaantje’, dat snakte naar vrijheid, naar uitzicht op koeien
en zonsondergang. Tijdens zijn leven leed Nescio aan depressies en hij schreef
slechts met grote tussenpozen.
Zelf formuleerde Nescio het aldus, via zijn alter ego
Koekebakker : ‘(terwijl) de heeren ons bevalen dingen te doen waarvan wij ’t
nut niet begrepen, dachten wij er aan, hoe zondagavond de zon was ondergegaan
achter Abcoû.’ Lieneke Frerichs slaagt er op overtuigende wijze in de band
tussen de schrijver en zijn werk aan te tonen. Daarnaast heeft ze ook aandacht
voor de ontvangst van het werk ten tijde van de oorspronkelijke publicatie;
citaten uit tijdschriften als Den Gulden Winckel illustreren haar
betoog. Zijn actuele populariteit dankt Nescio aan het algeheel gebrek aan
hoogdravendheid; de auteur wil het leven van de gewone man en vrouw in gewone
taal uitdrukken.
Om een beeld te schetsen van het innerlijk leven van Nescio citeert
Frerichs uitgebreid uit de correspondentie tussen Grönloh en zijn latere vrouw
Agaath Tiket, met wie hij vier dochters zou krijgen. Ook de brieven die hij aan
zijn gezin schrijft tijdens een vijf maanden lange zakenreis naar Brits-Indië,
bieden zijn boeiend om de man achter de schrijver beter te leren kennen. Door
uit de brieven te citeren en de maatschappelijke actualiteit te situeren waarin
het gezin Grönloh leefde, biedt Frerichs een helder beeld van de tijdsgeest.
Ook kan ze aldus het feit ondervangen dat zijn leven als handelsman, met een
gezin, weinig spectaculair was; Frerich vreesde dan ook even dat ze niet tot
een boeiende levensbeschrijving zou kunnen komen. Niets is minder waar.
Haar vlot geschreven
tekst illustreert Frerichs met foto’s uit zowel privé- als stadsarchieven en
musea. Ook toont ze handgeschreven nota’s en brieven. Een uitgebreid
notenapparaat en register completeren dit uitzonderlijke werk waarin de
schrijver van een compact en authentiek oeuvre de erkenning krijgt die hij
verdient.
Lieneke Frerichs: Nescio: Leven
en werk van J. H. F. Grönloh, Van Oorschot, Amsterdam 2021, 655 p. : ill. ISBN 9789028211032.
Distributie Elkedag Boeken
deze pagina printen of opslaan