Vertaald proza

BOEKEN NR. 2, FEBRUARI 2022

Tove Ditlevsen: De gezichten

door Kris Velter

In 2020 publiceerde Das Mag de autobiografische Kopenhagen-trilogie van de Deense Tove Ditlevsen (1917-1976). Het is een nietsontziend verhaal vanaf haar jeugdjaren in een arbeidersgezin tot aan haar turbulent huwelijksleven met verslaving aan alcohol en medicijnen. Met De gezichten werd nu de eerste roman van Ditlevsen naar het Nederlands vertaald. Het is geschreven in 1968, een jaar uit de periode waarin haar autobiografisch werk tot stand kwam (1967-1971). De gezichten is geschreven in de derde persoon, maar is wel degelijk geënt op het leven van de auteur.  

Lise Mundus is een bekend schrijfster van poëzie en kinderboeken. Na het winnen van een literaire prijs krijgt ze te maken met een writer’s block. Maar er is meer aan de hand. Ze durft niet alleen naar buiten te gaan omdat ze bang is van de gezichten van mensen:
 
‘Ze wilde niet geconfronteerd worden met nieuwe gezichten en was bang voor het weerzien met bekende exemplaren die absoluut niet meer pasten bij haar herinnering.’
 
Haar man heeft affaires met andere vrouwen en houdt zijn echtgenote daarvan op de hoogte. Bij aanvang van de roman pleegt zijn huidige minnares zelfmoord. Ook met Gitte, de huishoudster, heeft haar man een verhouding. Of beeldt ze zich al die dingen in? Voor haar drie kinderen is Lise afwezig. Ze is er wel van op de hoogte dat ook haar oudste zoon iets heeft met Gitte. Compleet overstuur denkt ze dat haar man en de huishoudster haar willen vermoorden. Ze neemt dan maar zelf een grote hoeveelheid slaappillen in en belt een ambulance.  
 
Ze wordt wakker in het ziekenhuis waar ze met een leren riem wordt vastgebonden aan haar bed. Een gevolg van de inname van de slaappillen is dat Lise niemand nog vertrouwt en begint te hallucineren. Ze hoort stemmen die haar toespreken vanuit verwarmingsbuizen of de spoelbak van het toilet. Lise meent dat mensen een verkeerd beeld van haar vormen, dat er een luidspreker is verborgen in de sloop van haar hoofdkussen en dat de verpleegsters haar proberen te vergiftigen. Ze is er ook van overtuigd dat haar man wil trouwen met hun dochter Hanna. Bovendien is ze er zeker van dat in het ziekenhuis telkens de oudste patiënt wordt vermoord. Meer en meer begint ze de gezichten van de mensen te vrezen omdat ze onvoorspelbare vormen kunnen aannemen:
 
‘Gittes gezicht kwam uit haar jurk tevoorschijn als een bloem in een vaas waarvan je vergeten bent het water te verschonen. Het was verlept en verlaten en de dromerige uitdrukking in haar ogen was het gevolg van een constructiefout en niet van een edel karakter.’
 
De gezichten is een intense roman over de psychische ineenstorting van een vrouw. Het is even duister en genadeloos als Afhankelijkheid, het laatste deel van de Kopenhagen-trilogie. Het verhaal baadt in troosteloosheid, angst, wanhoop en eenzaamheid. Het boek werkt ook vervreemdend omdat de lezer niet altijd weet of iets werkelijkheid is of hallucinatie. De stijl van de roman is te vergelijken met de stijl die werd gehanteerd in de Kopenhagen-trilogie, maar hier en daar is er wat meer opsmuk of een verrassende passage:
 
‘Lise staarde naar haar smalle rug toen ze de kamer uit liep. Haar rug trilde in de lucht als de strepen die je voor je ziet na een slapeloze nacht. Haar rug was als een losgerukte gedachte in Lise die ze niet meer ongedaan kon maken.’
 
Net als in de Kopenhagen-trilogie toont Ditlevsen zich een meester in het neerzetten van een rauwe werkelijkheid waarin de hoofdpersoon niet weet hoe zich te gedragen omdat de wereld overkomt als boosaardig. Opnieuw wordt nauwkeurig gegraven in de labiele geest van een vrouw en staan de pijn en het lijden centraal. De gezichten is daarom een zwaar boek, maar tegelijk ook erg menselijk omdat het psychisch lijden bespreekbaar maakt.
 
Het leven van Tove Ditlevsen liep niet van een leien dakje. Ze had te kampen met angsten, depressies en verslavingen. Ze werd meermaals opgenomen in een psychiatrisch ziekenhuis. Het leven van het personage Lise is een soort literaire weerspiegeling van het leven van de auteur. Het levert mooi proza op.
 
Tove Ditlevsen: De gezichten, Das Mag, Amsterdam 2022, 179 p. ISBN 9789493248076. Vertaling van Ansigterne door Lammie Post-Oostenbrink

deze pagina printen of opslaan