13+ - In 1983 debuteerde Bart Moeyaert, toen 19 jaar oud, met Duet met
valse noten. De critici waren het niet eens over de literaire kwaliteit,
maar het boek was een instantaan verkoopsucces: de eerste oplage van
4023 exemplaren was in vier maanden uitverkocht, een tweede en derde druk
volgden in minder dan een jaar tijd. Veertig jaar later is Moeyaert een van de grote schrijvers in het
Nederlandse taalgebied en geniet hij internationaal erkenning, getuige onder
meer zijn bekroning in 2019 met de Astrid Lindgren Memorial Award, wereldwijd de belangrijkste prijs voor kinder- en
jeugdliteratuur. 2023 zal in het teken staan van zijn veertigjarige
schrijverschap en Querido geeft het startschot met deze nieuwe editie van Duet
met valse noten, die een longseller van formaat is gebleken.
Het hoofdthema van de roman is even universeel als alledaags: een innige
verliefdheid tussen twee adolescenten, Lander en Liselot. Wie zich waagt aan
dergelijke grote gevoelens komt in het vaarwater van talloze andere
(jeugd)romans, en moet zich via vertelperspectief, compositie en literaire
stijl proberen te onderscheiden. Precies daarin ligt Moeyaerts grootste
sterkte: zijn debuutroman biedt een even indringend als oprecht portret van de
eerste liefde.
Het goedgekozen alternerende vertelperspectief laat beurtelings Lander en
Liselot als handelende ik-vertellers aan het woord. Twee personages van vlees
en bloed, die elkaar op school leren kennen en langzaam maar zeker naar elkaar
toegroeien. De voorzichtige integratie in elkaars leven wordt met een minimum
aan woorden voelbaar gemaakt. Haarfijn brengt Moeyaert hun gevoelens, gedachten
en verlangens in kaart. In deze passages toont zich reeds een aanzet tot de
huidige schrijver die schrapt en schaaft, wikt en weegt, zijn woorden
zorgvuldig kiest.
Des te schrijnender komen de eerste 'valse' noten in de liefdescantate.
Zoals zo vaak begint het met een klein en onschuldig voorval, maar
gebeurtenissen escaleren door wederzijdse koppigheid. Het verhaal werkt
langzaam maar zeker naar een groots opgezette apotheose toe, die in het felle,
opgejaagde vertelritme knap weerspiegeld wordt. Na een fikse woordenwisseling
keert Liselot haar geliefde verbouwereerd de rug toe, waarna ze door een auto
wordt aangereden. Ze raakt blijvend verlamd. Lander kan noch de psychische druk
noch de schuldvraag langer aan en beide jonge mensen groeien uit elkaar.
Moeyaert overtuigt
met een diepgaande analyse van gevoelens als schuld, onzekerheid en onbegrip.
Een mooie gedachte van Liselot – ‘Onze gevoelens waren dezelfde, gevoelens die
niet verwoord hoefden te worden’ -- vormt meteen ook een spiegel voor de stijl:
liefde, verlangen, wanhoop en haat. Pas naar het einde toe ontstaat een
voorzichtige nieuwe toenadering, al ontwijkt de auteur een suikerzoet happy
end. Dit verhaal kan nog alle kanten uit.
In een uitvoerige uitleiding, ‘Het verhaal achter het boek’, vertelt Bart
Moeyaert over de ontstaansgeschiedenis van het boek en de eerste kiemen van
zijn schrijverschap. De tekst is geïllustreerd met foto’s van de jonge
schrijver, van zijn dagboek – ‘Dagboek. Naam: Ik. Gevaar! Niet openen! -- ,
schriftjes en brieven, het uiteindelijke manuscript van zijn debuut, met een
lichtjes andere titel… Het is een aansprekende, persoonlijke tekst, waarin de
auteur terugblikt op zijn jonge zelf.
Blijft
de vraag in welke mate dit oprechte liefdesverhaal nog aanslaat bij jongeren,
die toch alles al gezien hebben. Nu is het zo dat er een complex spanningsveld
bestaat tussen het dominante beeld van de 'geseksualiseerde' jeugdcultuur en
het minder dominante beeld waarbij onzekerheden en twijfels van jongeren
centraal staan. Maar de media confronteren jongeren met een maatschappelijk
geconstrueerd beeld van seksualiteit; ambivalente gevoelens blijven veelal
verhuld in vragen aan de kinder- en jongerentelefoon. Precies die onzekerheid,
angst, verlangen, maar ook intense gevoelens van verliefdheid en toenadering
beschrijft Moeyaert haarfijn. Hij vindt de juiste woorden om de eerste liefde
herkenbaar en ongedwongen gestalte te geven, zonder opgepepte jongerentaal,
zonder oeverloze discussie over seks, zonder in voor de hand liggende
banaliteiten te vervallen. Wat blijft, is een eerlijk, oprecht en puur verhaal,
dat terecht een moderne klassieker werd.
Bart Moeyaert: Duet met valse
noten, Querido, Amsterdam 2023, 192 p. ISBN 9789045128795.
Distributie L&M Books
deze pagina printen of opslaan