Poëzie

BOEKEN NR. 5, MEI 2023

Jozef Deleu: Het paard van mijn vader. Miniaturen

door Dirk De Geest

Jozef Deleu is niet alleen de onvermoeibare bezieler van Het Liegend Konijn, het belangrijkste poëzietijdschrift uit de Lage Landen, hij blijft ook de auteur van een klein maar niet onbelangrijk poëtisch oeuvre. Zopas verscheen, na enkele jaren stilte, Het paard van mijn vader, een poëtische kleinood met haast bibliofiele allures.    

Deleu is altijd al een woordkarige dichter geweest, en in de loop der jaren is die kenmerkende stijl enkel intenser geworden. Deleu publiceert slechts om de zoveel jaar een nieuwe bundel met gedichten, en die bundels zijn veel minder omvangrijk dan die van zijn collega’s. In tegenstelling tot veel poëzie vandaag, die hoofdzakelijk mikt op breedvoerigheid en veel woorden, kiest Deleu daarenboven voor een taalgebruik dat haast tot het bot is gefileerd, ontdaan van alles wat niet essentieel is. Dat literaire minimalisme verklaart meteen waarom de dichter zijn werk de jongste jaren ‘Miniaturen’ is gaan noemen (meteen ook de ondertitel van deze bundel).
 
Het paard van mijn vader maakt de balans op van het leven. In die zin is het een verzameling van herinneringen, overpeinzingen en vooral wijsheden. De gedichten zijn trouwens alfabetisch geordend, want de associatie met een naslagwerk nog verhoogd. Ieder vers is opgebouwd uit een strofe van vijf regels (die veelal slechts een paar woorden of slechts één woord tellen), gevolgd door een soort van tweeregelige conclusie die nog beknopter is. Het geheel heeft iets van een haiku met een pointe, ook al door de aparte typografische ordening van de regels (gecentreerd in het midden in plaats van de gebruikelijke linkermarge).
 
De gedichten zelf maken, niet verwonderlijk, een bezonken en louterende indruk. De dichter treedt weinig op de voorgrond als concrete persoon, al is duidelijk hoe elk detail op zijn levenservaring en zijn levenswijsheid is gebaseerd. In tegenstelling tot een sterk autobiografisch levensverhaal gaat Deleu vooral op zoek naar wat het leven hem heeft geleerd en hoe hij die inzichten in levenskunst voor zoveel mogelijk lezers pregnant kan verwoorden. Dat begint al bij het eerste gedicht ‘Advies’, dat in de gebiedende wijs adviezen aan de lezer formuleert:
 
‘fluister het
de bomen
zeg het
de paarden
blijf
 
overeind in
allenigheid.’
 
Het vers illustreert de sterke verbondenheid van de dichter met zijn landschap en zijn aarde, die van het landelijke West-Vlaanderen waar zijn ouders een boerderij hadden. Op die manier wordt de mens tegelijk ingeschakeld in een veel ruimer historisch verband, dat tal van generaties overstijgt. Wij zijn niet meer dan een kleine schakel, maar wij zijn toch dat: de inbreng van onze aanwezigheid valt niet te ontkennen.
 
Dat thema wordt in allerlei toonaarden bezongen in deze bundel. Aan de ene kant verschijnt de mens er als verknocht aan de aarde, vergroeid met de vertrouwde fauna en flora. Dat roept een gevoel op van verbondenheid, dat bestand lijkt tegen de eigen vergankelijkheid. De ram, het voorjaarsgras, de merel en de paarden: het zijn evenveel tekens van de levenskracht die inherent is aan de natuur en zich niets gelegen laat aan de wisselvallige gang van de seizoenen. In dit opzicht gaat het om een soort van model om met de eigen sterfelijkheid te leren omgaan. Aan de andere kant is er geen sprake van lijdzaamheid en passiviteit: de mens wordt beschreven als een outsider, een vreemde en ontheemde entiteit in het paradijs. In die zin is zijn koppigheid begrijpelijk, zijn vasthoudendheid en zijn weigering om zomaar los te laten. Er is afwisselend sprake van een verdwaald zijn, van een redding of een verlossing die niet komen, van verwarring en onvermogen. Die negatieve karakteriseringen worden slechts gedeeltelijk gecounterd door de aanvaarding en de hoop die op sommige plaatsen het slotakkoord van het vers vormt. Net die subtiele complexiteit, dat tegenwringen tegen beter weten in maakt van Deleu een bijzonder lezenswaardige en wijze dichter. Dat hij daarenboven zijn taal als geen ander ritmisch en klankmatig weet te ordenen en erin slaagt ieder beeld en elk woord extra te doen resoneren, maakt van deze miniaturen indringende iconen.  
 
Jozef Deleu: Het paard van mijn vader, Poëziecentrum, Gent 2023, 48 p. ISBN 9789056551001

deze pagina printen of opslaan