Poëzie

BOEKEN NR. 6, JUNI 2023

Luuk Gruwez: Balts

door Dirk De Geest

Luuk Gruwez staat al sinds jaar en dag geboekstaafd als een romantisch dichter. Op het ogenblik van zijn debuut gold de neo-romantiek als een nieuwe literaire stroming met dichters die opnieuw aansluiting zochten bij de intimiteit van het bestaan en de cultus van onmogelijke verlangens. Al snel bleek echter dat ieder van de onder die noemer verzamelde dichters (onder wie ook Miriam Van hee en Jotie ’T hooft) in feite een eigen dichterschap ontwikkelde. Het etiket ‘romantisch’ was niet veel meer dan een lege doos, die zelfs een meer genuanceerde kijk op dat oeuvre tegenhield.  

Die bijziende blik geldt zeker voor de manier waarop Luuk Gruwez in de loop der jaren door de literaire kritiek is behandeld. Zijn temperament is duidelijk romantisch, maar dan vooral in een tragische zin. De dichter is zich bij uitstek bewust van zijn innerlijke gespletenheid: verlangens en werkelijkheid vallen niet alleen niet samen, ze zorgen voor een tweespalt die bij momenten ondraaglijk is. Zeker in Gruwez’ jongste bundel, Balts, wordt dat voortdurend tastbaar gemaakt. De drang naar het onhaalbare drijft de mens weliswaar voort, maar de teleurstellende ervaringen zorgen steeds weer voor nieuwe frustraties en voor nieuwe verlangens. Die dynamiek van aantrekken en afstoten wordt vertaald in tal van paradoxen en tegenstrijdigheden: wat de dichter in de ene strofe stellig lijkt te beweren, wordt in de daaropvolgende strofe subtiel ontmanteld. Het enige wat rest is de zekerheid van de onzekerheid.  
 
Daarbij komt, zeker in deze bundel, het besef van de ouderdom waardoor de onmacht enkel wordt versneld en versterkt. De dichter droomt nog van de verleidingszang, maar zijn balts is een hopeloze lofzang voor de onbereikbare vrouw. Zijn enige verzet is dat van een theatrale grootspraak. Veel gedichten vangen aan op een hoogmoedige toon, met een stijl waarin het pathos de boventoon voert, om gaandeweg die zeepbel van woorden te doorprikken. De dichter legt expliciet het verband tussen het schrijven van gedichten en het bedrijven van de liefde: beide activiteiten zijn aan stevige slijtage onderhevig maar dat neemt niet weg dat het verlangen onaangetast is gebleven. Dat besef wordt gecompenseerd door hopeloze romantische fantasieën (die doorgaans op clichébeelden zijn gebaseerd) maar ook door een cynische, ontmaskerende ondertoon. Wie daaraan voorbijgaat en zich uitsluitend concentreert op de thema’s die aan bod komen, ontzegt deze poëzie haar innerlijke kracht en dubbelzinnigheid.  
 
Balts begint, zoals wel vaker bij Gruwez het geval is, in het verleden. Die geografische en familiale wortels hebben de dichter als individu bepaald, maar ze vormen ook een voorafschaduwing van zijn eigen levenseinde. De dementerende moeder en andere overledenen worden hier met veel deernis opgeroepen, maar in tegenstelling tot de ontkenning die veel mensen staande houden belicht de dichter net hun kwetsbaarheid en hun gebreken. De aantasting van lichaam en geest wordt haast obsessioneel beschreven en gecultiveerd, als betrof het hier de diepste realiteit van ons wezen. Thanatos (het doodsverlangen) vormt zo het begin en het einde van het bestaan, een kader waaraan Eros (de seksuele drift) nooit kan ontsnappen.
 
Dat blijkt ook uit de galerij portretten die de dichter in deze bundel neerzet. Hijzelf duikt frequent op als een underdog, maar veel krachtiger zijn de vrouwen die hij in woorden schildert. Zij worden echter alle getekend door verdriet, en het is opmerkelijk hoe vaak in die context verwezen wordt naar een of andere God die vruchteloos aanbeden wordt. In plaats van die religieuze uitverkiezing komt het besef dat wij niet meer zijn dan korrels in een universum, momentopnamen. Ook in de ontroerende liefdesgedichten (een genre dat Gruwez meesterlijk beheerst) is er voortdurend sprake van een angst om de geliefde en de liefde te verliezen, maar evenzeer van een onderhuids verlangen om eindelijk te verdwijnen. De mens wordt dan een ding, dat versmelt met zijn materiële oorsprong.
 
Balts is zo een bundel van het einde; het woord van de dichter komt daar opvallend dichtbij maar blijft tegelijk kwetsbaar en overdadig die grens met het onmogelijke aftasten.  
 
Luuk Gruwez: Balts, De Arbeiderspers, Amsterdam 2023, 83 p. ISBN 9789029546256. Distributie L&M Books

deze pagina printen of opslaan