Vertaald proza

BOEKEN NR. 6, JUNI 2023

Piet Gerbrandy (vert.): De barre tocht van Orpheus. Argonauten in de Late Oudheid

door Dieter Wildemauwe

Wat weet je over ‘Orpheus’. Het zou een vraag kunnen zijn in De Slimste Mens en wellicht is ze er zelfs al eens aan bod gekomen. Het eerste wat een bekende Vlaming uitroept is dan uiteraard ‘Eurydice’, met na wat nadenken wellicht nog ‘goede zanger’, ‘onderwereld’, ‘verscheurd’ en ‘mislukt in zijn opdracht’. Een overwinning waard, maar toch nog onvolledig.  

De barre tocht van Orpheus is in die zin wat verwarrend want het gaat hier uitdrukkelijk niet over de beroemde helletocht om zijn overleden geliefde terug te halen. In de verhalen die over Orpheus verteld werden, zat in de oudheid een veel nadrukkelijker element over Orpheus die als een soort magiër de natuur met zijn muziek en gezang kon betoveren en in die hoedanigheid ook meeging met Jason en zijn Argonauten. Het liefdesverhaal kreeg, zoals wel vaker het geval is, in latere eeuwen de bovenhand, zeker eens Vergilius en Ovidius het verwerkten in respectievelijk de Georgica en de Metamorphoses. Zij zorgden voor een min of meer gefixeerde versie waarin de nadruk kwam te liggen op de hierboven vermelde kernbegrippen.
 
Dat de traditie in de oudheid nog veel gevarieerder was, bewijst deze bundeling van een gedicht en enkele hymnes uit de late oudheid die Piet Gerbrandy vertaald heeft. Orpheus vertelt daarin zelf over de tocht waarvoor Jason hem kwam halen om de elementen te bedwingen. Er zijn ook enkele verwijzingen die duidelijk uitgaan van een alternatieve, filosofischer lezing van de Griekse mythologische traditie. De inleiding die Piet Gerbrandy schreef, in samenwerking met Guusje van der Meij, focust ook op dat sjamanistische karakter en zal misschien wat vreemd of onwerelds aanvoelen voor wie minder vertrouwd is met dit aspect.
 
Die bezwerende gaven van Orpheus zijn hier wel essentieel voor zijn rol en het is op die momenten – bij het veroveren van de gouden vacht, bij het bedwingen van de sirenes of gewoon om nog maar het schip in beweging te krijgen – dat hij op de voorgrond treedt. Voor de rest beschrijft hij de tocht richting Colchis en de bizarre omweg achteraf eerder als een toeschouwer, met daarin alle elementen waaraan je je kan verwachten bij een epos: een ‘scheepscataloog’ van de voornaamste helden, lijkspelen, het sneuvelen van een paar deelnemers onderweg tot de odyssee die het gezelschap terug naar huis moet brengen. Een verwijzing naar Eurydice ontbreekt hier volkomen.
 
De hymnes zijn een stuk minder toegankelijk (gelukkig is er bij elke tekst duiding en is er ook een uitgebreide namenlijst op het einde), maar het lange gedicht leest heel vlot in deze vertaling. Het is mooi dat deze versie op deze manier ontsloten is en de traditie opnieuw wat verbreed wordt.
 
Piet Gerbrandy (vert.): De barre tocht van Orpheus. Argonauten in de Late Oudheid, Damon, Eindhoven 2023, 143 p. ISBN 9789463403474. Distributie EPO

deze pagina printen of opslaan