Nederlands proza
BOEKEN NR. 9, NOVEMBER 2023
Frank Westerman: De graanrepubliek
door Bart Janssen
Ook het meest
vergeten stukje Nederland heeft een invloed gehad op de wording van Europa. De
grote landbouwhervormer Sicco Mansholt (1908-1995) is geboren en getogen in het
uiterste Noorden van Nederland. Als boerenzoon maakt hij mee hoe zijn vader de
boerderij verliest. Dit onrecht grijpt hem zo aan dat hij zich op slag boer én
socialist voelt. In 1937 vestigt hij zich als landbouwer
in Wieringermeer. Zijn
houding als boer, lid van de Sociaal-Democratische Arbeiderspartij en actief
lid van het Verzet staat in schril contrast met de ingesteldheid van de
herenboeren zoals Boelo Tijdens. Zij zijn aanhangers van de Arische 'Blut und
boden'-gedachte. Ze menen dat ‘de joden als een kudde vee hun veldvruchten
vertrapt’. En daarnaast zijn er nog de uitgebuite arbeiders, die
vertegenwoordigd worden door vader en (nadien) zoon Stek. Op deze drie peilers
rust Frank Westermans De graanrepubliek, dat oorspronkelijk in 1999 verscheen.
Net voor de oorlog kan Sicco
opnieuw beginnen boeren. Tijdens de oorlog helpt hij joden onderduiken en is
hij uiterst actief in het verzet. Na de oorlog klimt hij op tot minister van
landbouw. Bij het ontstaan van de EEG wringt Mansholt zich in de positie van
vice-voorzitter. Hij ziet de kans schoon om het boerenbedrijf te
rationaliseren. Dat gaat zo goed dat hij al gauw het probleem van overproductie
moet oplossen. In het moeizaam verworven Verdrag van Rome legt hij de boeren
productiequota's op.
In Oost-Groningen zetelen Boelo Tijdens en Koert Stek in de gemeenteraad.
Hoewel ze gezworen tegenstanders zijn, bundelen ze hun krachten wanneer er gas
gevonden wordt. Samen starten ze het tot mislukken gedoemde Dollardplan. Boelo
verloochent hiermee zijn boerenafkomst. De communistische Koert doet mee om
zijn kameraden aan werk te helpen nu de boeren volop zijn overgeschakeld op
machinale arbeid. De boeren zelf beleven eerst gouden tijden als ze de
maatregelen van Mansholt volgen maar wanneer Sicco de natuur gaat waarderen, treft
hij de overproductieve graanboeren met sancties. Hierdoor floreert, paradoxaal
genoeg, de veeteelt in het zuiden van Nederland. Deze wanverhoudingen
resulteren in de beruchte staking van 1990. Zonder resultaat. Het overgrote
deel van de eens zo productieve akkers wordt onder water gezet.
Op een scherpe manier
weet Frank Westerman de drie partijen te typeren. Overduidelijk evoceert hij de
logische overgang van het socialistische streven naar het ijveren voor
natuurbehoud. Uiterst gedocumenteerd geeft hij alle feiten weer. Alleen jammer
dat hij zich hiertoe beperkt. Verwacht je niet aan spitse dialogen of
prozaïsche beschrijvingen. Toch mag dit stukje geschiedschrijving er best
wezen.
Nu, een
kwart eeuw nadat De graanrepubliek voor het eerst verscheen, krijgt deze
heruitgave van het boek een ‘Epiloog’ toegevoegd, waarin Westerman reflecteert
over de ontwikkelingen van de afgelopen jaren – de coronacrisis, de gevolgen
voor de graan- en gasprijzen sinds de oorlog in Oekraïne, de invloed van
kunstmatige intelligentie…, en het materiaal en de reacties die hem sinds het
verschijnen van De graanrepubliek i, 1999, bereikt hebben.
Frank Westerman: De
graanrepubliek, Querido, Amsterdam 2023, 310 p. ISBN 9789021487304.
Distributie L&M Books
deze pagina printen of opslaan