Nederlands proza
BOEKEN NR. 8, SEPTEMBER 2019
Menno van der Veen: Ontweten
door Katja Feremans
David van de Laar, doorheen de roman Daav,
is een moraalridder die zijn boodschap maar moeilijk overgebracht krijgt.
Daarvoor zit zijn pedanterie hem te veel in de weg en weet hij zijn momenten
niet te kiezen. Beroepsmatig heeft de dertiger al wat watertjes doorzwommen:
hij was spindoctor voor de Ondernemerspartij, totdat de leider ervan de
racistische kaart begon te trekken; onder een vooraanstaand professor deed hij
historisch onderzoek naar het dagelijks leven in Nederland tussen 1946 en 1956;
als consultant hoopt hij mensen te verlossen van hun ketens, zodat ze zich op
het ondernemerschap durven te storten.
Om een oordeel zit Daav nooit
verlegen. Enkele van zijn stokpaardjes: de rol van Nederland in de Indonesische
onafhankelijkheidsoorlog, de verantwoordelijkheid van de Nederlandse VN-troepenmacht
in de genocide in Srebrenica en de dubieuze oliedeals van Shell in Nigeria. Overal
wordt Daav geconfronteerd met mensen die de waarheid niet onder ogen willen
zien. Ze steken hun kop in het zand voor wandaden, die volgens hem aan de kaak
moeten worden gesteld. In die moedwillig in stand gehouden blindheid ziet hij
een wijdverbreide vorm van medeplichtigheid, om niet te zeggen schuld. Zijn
verontwaardiging daarover ventileert hij niet alleen in intieme kring, hij
heeft er ook een boek over geschreven.
Twee vrouwen bieden tegenwicht aan
zijn onder kennis en informatie bedolven leven: zijn vriendin Vigée en zijn
partner Margot. Op die eerste botste hij met zijn scooter op een mistige
ochtend, waarna hij haar een kop koffie aanbood. Ze intrigeerde hem meteen,
deze jonge vrouw met een huid als donker woestijnzand en barnstenen ogen,
waarin vuurvliegjes vonkten als ze ergens door geboeid raakte. In die
vuurvliegjes zag hij een uitnodiging om haar te trakteren op een exposé over
hoe hij in het leven stond.
‘Ergens ben ik de juiste temperatuur kwijtgeraakt,’ begon
hij. ‘Ik ervaar gesprekken als stromen vol lavastenen die mijn blote huid
verbranden, dan weer als poolvlaktes die mijn ledematen laten afvriezen. Ik vaar
onder de wereld door en wil erop drijven, meedoen aan wat iedereen doet, geaard
raken. Maar als ik de oppervlakte voel krijg ik het al koud als iemand vraagt
“hoe het is” zonder het antwoord af te wachten’. En zo ging de egocentrische
Daav nog wel even door met zijn analyse van dingen die hem dwarszaten.
Zijn besognes waren een
kolfje naar Vigées hand. ‘Ontweten’ is namelijk het idee dat zij predikt. Het
komt erop neer dat je vertrouwde begrippen en feiten ontdoet van hun
stereotiepe associaties, zodat je ze weer onbevooroordeeld kunt benaderen. Zo
maken ingesleten clichés plaats voor nieuwe denkpaden en komen er voorwaartse
krachten vrij. Het is dus niet zozeer een kwestie van helemaal vergeten, wel
van ophouden met uitentreuren het bekende te herdenken.
Samen met haar vriendin Margot
organiseert Vigée nachtdiners. De genodigden eten en drinken samen en worden ondertussen
ingewijd in het ontweten. Tijdens zo’n diner heeft Daav Margot leren kennen. De
twee werden een koppel.
Over zijn bochtige professionele parcours maalt hij
voortdurend. Door aspecten ervan op papier te zetten, probeert hij met zichzelf
in het reine te komen. Aan Margot vraagt hij om zijn stukjes te lezen. Het
liefst doet hij dat op onmogelijke momenten, bijvoorbeeld in de Ikea wanneer ze
een matras testen, als ze bij hem achter op de scooter zit, of wanneer ze in
een club stomdronken aan het feesten zijn. Het samen met Daav afwachten van Margots
commentaren is veruit het spannendste aan deze roman, ook al is zij voor zijn
schrijfsels milder dan ze voor hem als persoon is.
Menno van
der Veen (1979) is filosoof en jurist, academisch onderzoeker, ondernemer, columnist en
prozaschrijver. Hij debuteerde in 2017 met de roman Rimpelgeweld. In zijn nieuwe boek
cirkelt hij rond schuldvragen die ontstaan door ons wegkijken. Die
struisvogeltactiek zet niets in beweging, ontweten, daarentegen, kan wel verandering
brengen, zo suggereert de roman. Vigée en Margot herhalen meermaals hun
definitie van die praktijk en komen ook aanzetten met voorbeelden. De dames
drammen een eind door over hun concept, dat evenwel zweverig blijft.
De spanning tussen Daavs maatschappijkritiek en het nogal kleffe ontweten
brengt de roman in een moeilijke spagaat.
Menno van der Veen: Ontweten, Van Oorschot, Amsterdam,
270 p. ISBN 9789028292084. Distributie Elkedag Boeken
deze pagina printen of opslaan